Tekst /// Santi Wester Beeld /// Winonah van den Bosch
‘Thuis’ is de ervaring van veiligheid, comfort, het warme dekentje waar je je in kan wikkelen. Het gevoel dat je niet perfect hoeft te zijn; thuis zijn we allemaal ‘lekker onszelf’. ‘Thuis’ is niet gereserveerd voor zij die het geluk hebben om in een huis te wonen. Het concept begeeft zich in het emotionele en het vertrouwde, wat je bij alles en iedereen kan ervaren. Maar in hoeverre heeft ‘je thuis voelen’ invloed op wie je bent? Wat nou als je je nergens thuis voelt? Met deze vraag in mijn achterhoofd wil ik me richten tot het boek Good Morning, Midnight (1939) van Jean Rhys om te kijken wat er met een persoon gebeurt als je je nergens thuis voelt.
Het zou leuk zijn als ik in 1.200 woorden een antwoord zou kunnen presenteren, maar op mijn 25e heb ik toch echt wel door dat de wereld niet zo simpel is en dat het antwoord dat dus ook niet kan zijn. Volgens Aristoteles imiteert kunst het leven, volgens Oscar Wilde imiteert het leven de kunst, en ik weet niet welke van de twee het nou is, maar ik weet wel dat zij in direct verband met elkaar staan. Om een antwoord op mijn vraag te kunnen vinden aan de hand van een fictief werk is dan ook niet heel gek, zeker niet als dit van het niveau is als het boek van Jean Rhys.
De schrijfster is als persoon zelf al interessant genoeg om in deze context te bespreken. Rhys is in 1890 geboren als Ella Gwendolen Rees Williams in Dominica, een eiland in de Caribische Zee. Op haar zestiende werd zij voor haar opleiding naar Engeland gestuurd, waar ze vocht om erbij te horen. Ze werd belachelijk gemaakt om haar accent en haar uiterlijk; Rhys was een outsider. Een tiental jaar later verhuist ze met haar Nederlandse man naar Parijs, waar ze onder een pseudoniem begon met schrijven. Daar verloor Rhys haar man en pasgeboren zoon en ook daar ‘genoot’ ze de status van buitenstaander. Na meerdere mislukte huwelijken en verhuizingen, stierf zij op 88-jarige leeftijd in Engeland. Het leven van Rhys is, in een notendop, getekend door tragische verliezen, turbulentie en, vooral, ontheemding.
De verdiende erkenning heeft zij tijdens haar leven nooit gehad. Na een hele reeks boeken vergaarde ze in 1966 pas bekendheid met Wide Sargasso Sea, een feministische prequel van Jane Eyre. Naast dat vrouwelijke schrijvers hard moesten – en moeten – vechten voor dezelfde status als mannelijke schrijvers, werkte het ook in haar nadeel dat haar schrijfstijl als ‘te deprimerend’ werd gezien voor de tijdsgeest. Haar hoofdpersonages zijn vrijwel altijd gemarginaliseerde, ongelukkige vrouwen, die bovendien overeenkomsten vertonen met Rhys’ karakter.
Helemaal ‘thuis’ is Jean Rhys nooit gekomen, net zoals de hoofdpersoon van haar boek
Imiteert kunst dan het leven in een van mijn favoriete boeken, Good Morning, Midnight? De titel is afgeleid van twee regels van een gedicht van Emily Dickinson: ‘Good Morning – Midnight – // I’m Coming Home –’. Helemaal ‘thuis’ is Jean Rhys nooit gekomen, net zoals de hoofdpersoon van haar boek, Sasha Jansen. Sasha reist van Engeland af naar Parijs, na een voorstel van een vriendin, die hoopte dat Sasha zich in deze stad niet meer dood zou willen drinken. In deze stad trekt Sasha van hotel naar hotel, steeds op zoek naar het nieuwe kapsel, de nieuwe jurk, dé transformatie waardoor ze zich weer gelukkig zou voelen. Elke plek doet haar denken aan haar traumatische verleden en ze komt oog in oog te staan met de herinneringen aan een ongelukkig huwelijk en het overlijden van haar baby. Ondertussen weigert ze om voor zichzelf te zorgen. Haar dagen zijn gevuld met het nuttigen van zoveel mogelijk alcohol en het wanhopig zoeken naar een connectie met vreemden. Bovenal maakt ze zich zorgen, over haar uiterlijk en over haar aanwezigheid in het algemeen. Wat heeft zij als vrouw van middelbare leeftijd, met haar ‘vergane schoonheid’, hier te zoeken? Ze voelt zich niet Frans, niet Engels, niet jong, niet oud, maar in ieder geval ongelukkig.
Good Morning, Midnight is een tijdcapsule die perfect het Parijs tijdens het interbellum vangt. Door de opgevoerde politieke druk en de onzekerheid van deze tijd, is de stad aan het veranderen. Terwijl ze hun best doen om te functioneren in een tijd van ogenschijnlijke weelde, moeten de inwoners zich vasthouden aan hun identiteit. Ondertussen wordt de stad steeds diverser, met een toestroom van mensen met ‘andere’ etniciteiten, die allemaal de tweedeling in identiteit proberen te manoeuvreren: hoe voel je je ‘thuis’ op een vreemde plek? Door haar gemarginaliseerde positie in deze stad keert Sasha zich tot consumeren. Ze verlangt steeds naar het nieuwe product of verandering, met name op het gebied van kleding en kapsels, om zich hierdoor eventjes beter te voelen. Opmerkelijk genoeg wordt Sasha’s gevoel van ongemak en onveiligheid gedeeld door veel mensen die ze tegenkomt. Toch voelt ze zich alleen, door de maatschappij uitgekotst en veroordeeld tot hotelkamers.
Deze hotelkamers spelen een grote rol voor de hoofdpersoon. ‘A room is a place where you hide from the wolves outside and that’s all any room is,’ denkt Sasha, ergens in de continue stream-of-consciousness van het boek. In deze zin is al merkbaar hoe angstaanjagend de buitenwereld voor Sasha is, wat ook duidelijk maakt waarom zij zich zoveel bekommert om de kamer waarin zij verblijft. Zij wisselt dan ook meerdere keren van hotel zodra het ‘fout’ voelt. De stad met haar vele straten is in feite de antagonist, die op onverwachte momenten Sasha haar pijnlijke herinneringen laat herbeleven. Haar omschrijving van de stad is grimmig en deprimerend; haar binnen- en buitenwereld lopen in elkaar over. Sasha lijkt hierin ook ontheemd te zijn van tijd; ze leeft niet in het heden omdat ze zich te veel vasthoudt aan het verleden, waar ze natuurlijk ook niet in kan leven.
‘A room is a place where you hide from the wolves outside and that’s all any room is’
Sasha’s leven is er een van monotonie, mechanische herhalingen en vooral disconnect met haar omgeving. Hoewel de kamers en de straten waarin ze zich begeeft allemaal deel van haar verleden zijn, voelt zij zich hier in het heden geen deel van:
Eat. Drink. Walk. March. Back to the hotel. To the Hotel of Arrival, the Hotel of Departure, the Hotel of the Future, the Hotel of Martinique and the Universe. […] Back to the hotel without a name in the street without a name. You press the button and the door opens. This is the Hotel Without-a-Name in the Street Without-a-Name, and the clients have no names, no faces. You go up the stairs. Always the same stairs, always the same room.
Er is iets voor te zeggen dat hoofdpersoon zich ‘thuis’ voelt in de vertrouwde kamers, de muren die beschermen tegen de buitenwereld. Maar eigenlijk vindt Sasha nooit het gevoel van veiligheid dat ‘thuis’ zou geven; geheel in lijn met haar consumptieverlangens trekt ze van hotel naar hotel. De gevoelens van veiligheid en comfort zijn als een dopamine-high na het kopen van een nieuwe jurk of het bleken van haar haar. Daarnaast zijn ze niet stabiel: ze vervliegen zodra de nare associaties van de buitenwereld hun weg naar binnen weten te maken.
Voor Sasha is ‘thuis’ een eeuwige begeerte, een fata morgana die ze steeds nét bereikt denkt te hebben, om vervolgens te ondervinden dat ze de weg kwijt is. Aan de andere kant maakt ‘thuis’ Sasha ook bang: niet voor niets is de stad, die zij zo lang haar huis heeft genoemd, haar grootste vijand. Ze ziet haar herinneringen, die ook een nostalgische veiligheid kunnen opwekken, als indringers, die compleet bezit van haar nemen. Het boek eindigt dan ook niet op een positieve noot: Sasha lijkt tot de conclusie te komen dat haar eeuwige zoektocht nutteloos is. In Good Morning, Midnight blijkt ‘thuis’ een privilege, en het gebrek aan dit gevoel lijkt de oorzaak van een instabiele identiteit en bovendien heel veel verdriet.
Iedereen heeft hetzelfde verlangen naar het gevoel van een ‘thuis’ en de meeste mensen hebben ook het geluk dit te kennen. Het beeld dat Jean Rhys schepte laat mij dit gevoel enkel meer waarderen. Natuurlijk houd ik van verandering en avontuur, zolang ik maar ook zo nu en dan het vertrouwde comfort kan hebben. Door het tragische verhaal van Sasha Jansen, hoop ik dat mijn leven nooit deze uiting van kunst zal imiteren.
Babel Magazine 