Anticipatoire heimwee

Tekst /// Edgar Alberts Beeld /// Nina Teule 

Een vast onderdeel van de studie Slavistiek is een buitenlandsemester. Dit jaar zal ook ik eraan moeten geloven. Normaal gesproken is de bestemming Sint-Petersburg, maar om begrijpelijke geopolitieke redenen is de locatie dit jaar iets anders: Riga wordt mijn studieoord. En ik weet nog niet of ik me daar wel zo thuis zal gaan voelen. 

Deze tekst gaat onder andere over mijn persoonlijke anticipatoire angsten over mijn buitenlandverblijf. In dat kader is het voor jou misschien nuttig om te weten wat voor iemand ik ben. Dus, wat voor iemand ben ik? Ik ben iemand die altijd op dezelfde plek gaat zitten in de klas en aan de eettafel. Ik ben iemand die al jaren dezelfde handvol nummers op repeat heeft staan en dezelfde vier gespreksonderwerpen aansnijdt op feesten en partijen. Ik ben iemand die altijd op ongeveer hetzelfde tijdstip uit wandelen gaat om vervolgens hetzelfde rondje te lopen dat hij al ontelbaar veel keren eerder gelopen heeft. Ik ben iemand die elke ochtend hetzelfde ontbijt eet, dezelfde thee drinkt om daarna dezelfde routine te volgen die hij elke dag volgt. Kortom, ik ben een jongeman van regelmaat en kan uitzonderlijk slecht omgaan met verandering. 

Gezien het voorgaande, zal het je misschien niet verbazen dat ik met een autismespectrumstoornis (ASS) ben gediagnosticeerd. Dat uit zich op verschillende manieren. Eén daarvan heb ik net genoemd: ik heb meer dan gemiddeld behoefte aan een strakke planmatige aanpak. Verwarring en onzekerheid ervaar ik al snel als onoverzichtelijke chaos, en geen mens die in chaos gedijt. Een andere manier waarop mijn ASS zich uit, is dat ik me sociaal gezien slecht een houding kan geven. ‘Er lijkt bij Edgar een structureel onvermogen tot soepele sociale aanpassing te zijn’, citeer ik een psychiater. Een ander schrijft dat ik ogenschijnlijk ‘wel wat inzicht’ in sociale situaties heb, maar dat dit ‘weinig invoelbaar’ voelt, maar eerder als ‘verworven kennis’. Intermenselijk contact vraagt bewuste inspanning van me. 

Verwarring en onzekerheid ervaar ik al snel als onoverzichtelijke chaos, en geen mens die in chaos gedijt

Los van mijn persoonlijkheid ga ik ook vanwege meer contingente zaken sedentair door het leven. Ik ben zelden langer dan twee weken van huis geweest en vakanties waren bij ons in het gezin altijd ‘tijdelijke verhuizingen’ in die zin dat we in het buitenland altijd een semi-permanente uitvalsbasis zochten; roadtrippen, kamperen en backpacken zijn voor mij niets dan schrikbeelden. Tot slot ben ik ongetwijfeld niet de enige student die zich financieel geen eigen woning kan veroorloven en daarom willens of onwillens nog in het ouderlijk huis woont. 

Dit alles tezamen helpt je misschien enigszins verklaren waarom ik niet bepaald sta te popelen om neer te strijken in een mij volkomen vreemde stad, waar ik niet meer op mijn oude routines terug kan vallen, maar nieuwe zal moeten ontwikkelen. Een plek waar ik niet meer kan steunen op mijn ‘aangeleerde gedrag’, maar waar ik me nieuwe gedragsnormen en een nieuwe etiquette eigen zal moeten maken. 

Intermezzo

Ik heb heb het dusverre gehad over de subjectieve kant van mijn angstgevoelens, maar ik heb daar ook zeker wel objectieve gronden voor. Te beginnen bij de administratie. De Universiteit van Letland is ietwat oubollig in dit opzicht: geheel volgens Sovjetmodel moeten wij ons nog met papieren formulieren registreren. Dat is curieus, want ik bevind me niet in Letland, hetgeen het fysiek afgeven van de formulieren ietwat compliceert. (Tot zover lijkt alles goed te gaan – ik heb de documenten als scans gemaild – maar ik heb op moment van schrijven nog geen formele bevestiging gekregen.) Het Engels van de medewerkers is overigens ook vrij rampzalig; voeg daaraan toe dat ik geen woord Lets spreek, en het potentiële rampscenario is compleet.

Een andere angst betrof het vooruitzicht Russisch te gaan studeren in een land dat nou niet bepaald op de beste voet staat met Rusland. Die angst is gelukkig inmiddels weggenomen. Een medestudent die eerder naar Letland vertrokken is dan ik heeft me geïnformeerd dat men op straat hartstikke vriendelijk is en behoorlijk in staat en bereid is om Russisch met je te spreken. 

Home sweet home

Het is inmiddels meer dan cliché – maar daarom niet minder correct – om op te merken dat je iets pas mist als je het niet meer hebt, dat de aanwezigheid van iets pas echt tot je doordringt als z’n afwezigheid dreigt. Nu pas, nu ik voor het eerst in mijn leven op het punt sta mijn vertrouwde omgeving écht te verlaten, nu ik mezelf voor het eerst in mijn leven geconfronteerd weet met het onbekende en de vanzelfsprekendheid van dat oneindige aantal alledaagse onbenulligheden die me houvast gaven me dreigt te ontglippen – nu pas voel ik me werkelijk thuis. 

Ik voel me thuis in mijn ouderlijk nest. In mijn eigen kamer, met mijn eigen spullen die op de door mij toegewezen plekjes liggen. Met mijn boekenkasten waar ik zo graag met mijn vingers langs ga en de lades die zo’n schurend geluid geven. In mijn eigen bed, waarin ik in slaap val onder het vertrouwde geluid van overvliegende vliegtuigen en sluitende slagbomen. In de woning waar ik met mijn ogen dicht de weg kan vinden. Waar ik schaamteloos luidkeels kan zingen en in kamerjas mag rondslenteren. Bij mijn gezinsgenoten, wier trekjes en eigenaardigheden ik door en door ken en wie ik op het geluid van hun voetstappen en hun ademhaling kan identificeren. 

Ik voel me thuis in mijn dorp, waar ik weet wat ik het beste in welke winkel kan kopen en waar dat het goedkoopst kan. In de weilanden die ik onder alle weersomstandigheden en in alle dagdelen heb gezien. In de straten waar ik mijn weg ken en die bewandeld worden door mensen met bekende gezichten. Op het station waar ik de vertrektijden van alle treinen weet en dat mijn toegangspoort tot Amsterdam vormt. Amsterdam! Vier jaar al heb ik er mogen studeren – en wat voel ik me er nu thuis. De universiteitsgebouwen, de kerktorens, de grachten, de café’s, de trams, de menigten toeristen, het continue gebrabbel in de meest uiteenlopende bekende en onbekende talen, de fietsers, de bootjes, het luiden van de klokken, de bruggen, de theaters en de parken – wat ben ik me aan onze hoofdstad gaan hechten… 

Wat is het een voorrecht om te mogen leven omringd door de taal waarin je denkt, om borden te kunnen lezen en omroepen te kunnen verstaan

Ik voel me thuis in Nederland, mijn moederland, waar ik de verkeersregels weet en de wetten snap. Waar ik iedereen versta en mezelf verstaanbaar kan maken. De taal! Het Nederlands! Wat voel ik me in onze taal thuis! Wat houd ik van onze ontelbare tussenvoegsels, ons overdreven gebruik van verkleinwoordjes (zelf weer een reflectie van onze aandoenlijke Hollandse kneuterigheid), onze platte accenten en onze totale veronachtzaming van onze eigen grammatica. Wat is het een voorrecht om te mogen leven omringd door de taal waarin je denkt, om borden te kunnen lezen en omroepen te kunnen verstaan. En wat zal ik dat missen, straks, omringd door het Lets, gedwongen om me in het Russisch of in het Engels te uiten… 

Is dit hoe heimwee voelt?

Wat is thuis-zijn als niet familiariteit? En wat is er dan unheimlicher dan desoriëntatie, angstaanjagender dan thuisloosheid? Is dit hoe heimwee voelt? Anticipatoire heimwee? 

Gelukkig kan de échte heimwee nog even op zich laten wachten. Letland wordt door dezelfde inflatie geteisterd als ons thuisland: ook daar rijzen de energieprijzen de pan uit, en men heeft besloten om de universiteitsgebouwen daarom heel de maand februari te sluiten. Mijn eerste maand buitenlandsemester zal dus op afstand zijn, via Zoom, op mijn eigen laptopje, vanuit mijn eigen bureaustoel, in mijn eigen huis, in mijn eigen dorp, in mijn eigen land – en ik moet zeggen: met twee jaar thuisstudeerervaring dankzij de COVID-pandemie voelt dat als thuiskomen.