Roddelen is geen vrouwenhobby

Tekst  /// Eline van Huizen Beeld /// Sjoerd Baerts

Roddelen is meer dan ordinair tijdverdrijf. Veel historici en antropologen duiden het liever als een evolutionair fenomeen dat dient om de band tussen groepen mensen te versterken. De slechte reputatie die aan roddelen is komen te kleven is niet helemaal terecht, net zo min als de associatie die het met vrouwen heeft. Roddelen heeft namelijk een maatschappelijke functie en is, ook al willen we dat vanuit moreel oogpunt misschien niet toegeven, onmisbaar voor een goed functionerende samenleving. 

Het evolutionaire nut van roddelen

Roddelen was een manier voor de mens om in sociaal complexe omgevingen te gedijen. Antropoloog Robin Dunbar is professor Evolutionaire Psychologie aan de Universiteit van Oxford en beschrijft hoe nieuwtjes doorspelen een evolutionair nut had voor onze verre voorouders. Waar achter iemands rug om praten in de volksmond vaak wordt bestempeld als kwaadaardig en destructief, belicht Dunbar juist de positieve effecten hiervan. Dunbar beweert dat: ‘Gossip is what makes human society as we know it possible.’ Naarmate de jagers en verzamelaars in grotere groepsverbanden samen gingen leven, ontstond er behoefte aan een effectieve en snelle manier om de geldende sociale normen onderling te communiceren. Taal ontwikkelde zich als een bindingsmechanisme voor gemeenschappen: het leven in een groep bracht voor het individu veel onzekerheden en spanningen met zich mee, maar door middel van roddelen sloten mensen allianties waarmee ze zich tegen deze onzekerheden konden weren. Bovendien konden mensen roddelen in hun voordeel gebruiken door naar anderen te luisteren om zodoende te leren van elkaars fouten en successen. Hiermee hadden ze een voordeel ten opzichte van de mensen die alles zelf opnieuw moeten ontdekken en geen voorkennis hadden.

De roddel diende niet alleen als manier om informatie te verspreiden: ze was ook een manier om sociale normen te stellen en te beschermen

Onze verre voorouders gebruikten roddelen ook als middel om de hiërarchie binnen hun gemeenschap te bepalen en om informatie over hun groepsgenoten met elkaar uit te wisselen. Men kan immers nooit zelf overal een oogje in het zeil houden. Het gaf mensen de kans om bij te houden wat er zich afspeelde binnen het collectief en tegelijkertijd de onderlinge relaties te onderhouden, wat goed was voor de sociale cohesie binnen de groep. De roddel diende niet alleen als een manier om informatie te verspreiden: ze was ook een manier om sociale normen te stellen en te beschermen. Het belangrijkste argument dat Dunbar geeft voor het belang van roddelen is dat het zogenaamde free riders – mensen die parasiteren op de sociale voordelen van het groepsleven zonder te delen in de kosten die nodig zijn om de groep gezond te houden – afschrikt.  In gezelschappen die aan roddelen deden, was er voor free riders geen plaats; iedereen moest zich voor zijn of haar gedrag verantwoorden en werd geacht zich te houden aan de algemene gedragsnormen. Dit sociale mechanisme is nog steeds van toepassing in onze huidige maatschappij. Als de gestelde norm binnen het bedrijf waarin je werkt is dat iedereen op tijd moet zijn en er negatief wordt gepraat over laatkomers, dan weet de rest van de collega’s welk gedrag niet sociaal geaccepteerd is en welke consequenties het heeft als ze van de norm afwijken. Maar praten over iemand achter diens rug om kent ook zijn nadelen. Het verspreiden van valse informatie kan vriendschappen uit elkaar drijven, iemands reputatie schaden of – afhankelijk van de invloed die de roddel heeft –  zorgen voor mentale problemen bij de personen over wie geroddeld wordt. 

Roddelen is ook een mannending

Hoewel beide seksen deelnemen aan het roddelcircuit, wordt roddelen vooral als ‘vrouwenhobby’ gezien. Professor in de sociologie Alexander Rysman was een pionier in zijn veld doordat hij als een van de eersten een serieuze studie deed naar de culturele connectie tussen vrouwen en roddelen. Dit deed hij in zijn essay ‘How the Gossip Became a Woman’. Voordat Rysman hier onderzoek naar deed werd er in de wetenschappelijke onderzoeken over roddelen aangenomen dat deze connectie van nature bestond. Volgens Rysman begon het al met de betekenis van het woord ‘gossip’. Deze term komt van de uitdrukking ‘God Sib’, vrij vertaald betekent dit peetouder. In de middeleeuwen verwees dit naar voornamelijk vrouwen die aanwezig waren tijdens de bevalling. De uren die ze moesten wachten op de geboorte van het kind, versleten ze met gesprekken en het geven van morele steun. Roddelen wordt dus al een hele tijd  met vrouwen geassocieerd. Maar de oorspronkelijke betekenis van het woord verwees eerst alleen naar de vrouwen die aanwezig waren bij de bevalling en had toen nog geen negatieve connotatie gekregen. 

Vrouwen vormden door middel van roddelen sterke banden met elkaar waardoor sociale gemeenschappen ontstonden die kostbare informatie met elkaar deelden of elkaar ruggensteun boden. De manier waarop de betekenis van het woord ‘gossip’ als equivalent van peetouder naar vrouwelijke praatjesmaker veranderde door de jaren  laat volgens Rysmann een cultuuroverstijgende verdenking zien: dat vrouwen die met elkaar praten een bedreiging kunnen vormen voor het patriarchaat. Roddelen werd daarom als slecht bestempeld, en de vrouwen die hieraan meededen ook. De sancties tegen roddelaars waren bijna altijd exclusief voor vrouwen bedoeld, zoals de The Scold’s Bridle: een ijzeren masker met tralies over het gezicht, waardoor de vrouw niet kon praten en publiekelijk vernederd werd. De in de middeleeuwen ontstane associaties met vrouwen die het woord ‘roddelen’ opriep, bleven in stand en zijn (helaas) nog steeds van toepassing. Maar mannen roddelen net zo goed: iedereen roddelt. Volgens Dunbar bestaat tweederde van alle gesprekken uit het bespreken van ‘sociale aangelegenheden’, oftewel: roddelen. 

Door te kiezen met wie je roddelt, bepaal je bij wie je wilt horen

Constructief roddelen

Bestaat er zoiets als constructief roddelen? Promovendus aan de Universiteit voor Humanistiek Rinus Feddes vindt van wel. Hij trekt een duidelijke lijn tussen pesten en roddelen. ‘Pesten’ definieert hij als het bewust kwaad doen van de ander, terwijl roddelen meer gericht is op het in vertrouwen uiten van je onderbuikgevoelens met gelijkgestemden. In de wetenschappelijke literatuur wordt dit ‘emotioneel ontladen’ genoemd. Met wie je deze onderbuikgevoelens deelt, laat zien bij wie je je veilig voelt. Door te bepalen met wie je roddelt, bepaal je ook bij wie je wilt horen, aldus Feddes. Zoals roddelen in groepsverband zorgt voor het ontwikkelen van normen en waarden, vormt ook het individu door constructief te roddelen diens eigen denkkaders, omdat dit zo doende kritiek geeft en ontvangt. Feddes vindt dat we, in plaats van een taboe te leggen op roddelen – en nog belangrijker: op roddelaars – beter kunnen kijken naar de onderliggende motivatie van mensen om achter elkaars rug om over elkaar te praten en wat dit zegt over hun behoeftes. Ook sociaal-psycholoog Frank McAndrew vindt dat er verschillende manieren van roddelen bestaan. Hierbij maakt hij een onderscheid tussen ‘good gossip’ en ‘bad gossip’. ‘Good gossip’ beschrijft hij als roddels die het belang van de hele groep dienen, het soort roddelen dat Dunbar als evolutionair voordelig bestempelt. ‘Bad gossip’ wordt volgens McAndrew enkel ingezet uit eigenbelang. In dit geval probeert de roddelaar zijn eigen reputatie te versterken, meestal door een ander onderuit te halen. Er zit dus weldegelijk verschil in de manieren van roddelen en niet elke vorm komt voort uit kwaadaardige intenties.

De tijd verdrijven

Van RTL Boulevard tot roddelblad de Privé, mensen houden nog steeds van een goede roddel, ikzelf niet uitgezonderd. Maar waarom ik wil weten welke C-level BN’er met wie is vreemdgegaan, kan ik helaas niet evolutionair verklaren. Misschien is het dan toch ook wel een klein beetje ordinair vermaak, maar dat moet kunnen op zijn tijd. Ook al weten we nu dat roddelen wel degelijk evolutionair en maatschappelijk nut heeft, mag het af en toe ook gewoon gebruikt worden als manier om de tijd te verdrijven, mits het gebeurt op de goede, constructieve manier, zonder schade toe te brengen aan de betrokkenen.