Tekst /// Eline van Huizen Beeld ///Nina Teule
Dat lichamen net zo inwisselbaar zijn als kleding voor de modewereld blijkt uit de terugkeer van het fenomeen ‘heroin chic’. Donkere kringen onder de ogen, glazige bleke huid, verwilderd haar, en bovendien een erg dun lichaam. De look werd niet alleen een gevolg van overmatig drugsgebruik, maar ook de ‘gewone’ vrouw ambieerde haar. Mode en fysieke schoonheidsidealen zijn onlosmakelijk met elkaar verweven. ‘Beauty follows fashion’, schrijft feminist en schrijfster Naomi Wolf in The Beauty Myth. En hoewel beide vaak worden bestempeld als iets oppervlakkigs en vrouwelijks, laat het fenomeen van the male gaze zien dat mannen ook een belangrijke rol spelen bij het bepalen van het schoonheidsideaal, vooral bij vrouwen.
De look werd niet alleen een gevolg van overmatig drugsgebruik, maar ook de ‘gewone’ vrouw ambieerde haar.
Heroin chic
De term ‘heroin chic’ komt uit de jaren 90. Supermodel Kate Moss maakte deze look destijds meer mainstream door met dit uiterlijk in een Calvin Klein campagne te poseren, waarna voornamelijk vrouwen dit overnamen. Het was een tijdperk waarin diëten de norm was en vrouwen die niet aan het ultradunne ideaal konden voldoen, werden dik genoemd. Deze tijdgeest en de fatphobia die toen heerste is goed te zien in de film Bridget Jones’s Diary. Hierin is de hoofdpersoon Bridget constant aan het diëten en wij als publiek moeten geloven dat Bridget te dik is. Bridget was pas blij met zichzelf tot ze op haar ideale gewicht zat en gaf het publiek van de film dezelfde boodschap mee: je bent alleen mooi als je dun bent. Het fenomeen van veranderende schoonheidsidealen in verschillende culturen of tijdsperiodes is niets nieuws onder de zon, maar toch voelt de herintrede van heroin chic die nu plaatsvindt als een stap terug.
Het lijkt een opening van een nieuw tijdperk met een nieuw schoonheidsideaal. Of eigenlijk, een oude uit de jaren 90
Body positivity
Als tegenreactie op de ongezonde heroin chic look kwam de bodypositivity-movement op. Curvy supermodellen zoals Ashley Graham maakten naam voor zichzelf en vertelden dat ze trots waren op hun lichaam. Het dun-dunner-dunst uit de jaren 90 en begin 2000 maakte plaats voor meer rondingen op het lichaam. Vrouwen mochten stoppen met diëten en hun natuurlijke vormen omarmen. Dat was de boodschap, althans. De praktijk bleek, zoals wel vaker, toch anders. Hoewel de mededeling was dat mensen blij moesten zijn met hun eigen lichaam, werd er vaak hulp van buitenaf gezocht om dit te veranderen. Met de Kardashians als blauwdruk voor het nieuwe curvy uiterlijk, grepen vrouwen naar plastische chirurgie zoals de Brazilian Butt Lift of een borstvergroting. Allemaal om te kunnen voldoen aan de nieuwe standaard. Zelfs de Kardashians sloegen door in het schoonheidsideaal dat ze zelf hadden gecreëerd, dus ook zij gingen onder het mes om hun uiterlijk te veranderen. Het curvy ideaal bleek echter ook een tijdelijke trend te zijn. De Kardashians lieten hun implantaten eruit halen en leken daarmee afstand te willen doen van hun curves. De modellen die dit seizoen de catwalk opgestuurd worden zijn veelal slank, er is weinig diversiteit in lichaamstypen te zien. Het lijkt een opening van een nieuw tijdperk met een nieuw schoonheidsideaal. Of eigenlijk, een oude uit de jaren 90. De terugkeer naar een dun lichaam is ook de terugkeer naar wat door (de meeste) mannen als begeerlijk wordt beschouwd in een vrouwenlichaam. Dit is helaas het tegenovergestelde van de bodypositivity-movement; een poging van vooral vrouwen om de regie terug te krijgen over wat als een mooi lichaam beschouwd kon worden, een lichaam waarvoor ze zichzelf niet hoefden uit te hongeren.
Hoewel de mededeling was dat mensen blij moesten zijn met hun eigen lichaam, werd er vaak hulp van buitenaf gezocht om dit te veranderen
De schoonheidsmythe
Anna Roos van Wijngaarden beschrijft in modetijdschrift Harper’s Bazaar de schoonheidsmythe uit het boek The Beauty Myth van Naomi Wolf. Van Wijngaarden beargumenteert hoe schoonheid voornamelijk over mannen en gedrag gaat in plaats van over vrouwen en uiterlijk. Het feit dat het nog steeds de mannen zijn die kijken en de vrouwen vooral gebruikt worden om naar te kijken maakt onzeker. ‘Je geeft als vrouw je macht en autonomie weg. Je laat anderen beslissen wie je mag zijn en hoe je je voelt.’ stelt van Wijngaarden. Het bekritiseren van de modewereld en hun onmogelijke standaarden lost daarom helaas niks op, omdat het slechts een weerspiegeling is van wat er in de maatschappij leeft, en in onze huidige maatschappij zijn het nog vaak mannen die de beslissingen maken. Dat wil echter niet zeggen dat mannen niet net zo goed te lijden hebben aan een onmogelijk schoonheidsideaal. Ook zij zijn slachtoffer van een industrie die geld wilt verdienen aan ieders onzekerheid.
The male gaze
Wolf noemt schoonheid ‘the last, best belief system that keeps male dominance intact’. The male gaze is hier een goed voorbeeld van. Het is een term die bedacht is door filmcriticus en feminist Laura Mulvey. Mulvey stelt dat mannen andere dingen als aantrekkelijk of mooi beschouwen dan vrouwen. Hierbij wordt vanuit het oogpunt van de heteroseksuele man gekeken en worden vrouwen geseksualiseerd en geobjectiveerd. Het perspectief van de male gaze wordt vaak als marketingtool ingezet bij de mode-, cosmetica-, maar ook de filmwereld. Vrouwen worden geseksualiseerd met als doel om meer kleding, make-up of films te verkopen. Vrouwen krijgen dit geïdealiseerde beeld voortdurend via verschillende platforms zoals sociale media, films of reclames te zien. Ze internaliseren daarmee de mannelijke kijk op wat als mooi wordt beschouwd. Hiermee dicteren mannen bewust of onbewust de huidige schoonheidsstandaard voor veel vrouwen. Dit betekent niet dat alle vrouwen klakkeloos dit gemaakte ideaal overnemen, er is ook veel actief verzet tegen dit ideaalbeeld.
Tegen de geschiedenis in
Actrice Meryl Streep sprak over de male gaze in een interview met modetijdschrift Vogue: ‘We want girls to be free, we want them to be proud, we want them to be female… you put them in danger by not informing them about the male gaze and how it works on young girls.’ Want de male gaze kan schadelijk zijn, vooral voor jonge vrouwen. Ze gaan eruitzien en gedragen zich zoals ze denken dat het hoort, zoals het plaatje dat ze op de tv of op sociale media zien. Deze beelden zijn zonder dat ze het doorhebben aangepast aan wat mannen als mooi beschouwen. Wat ze zelf mooi vinden of als het ideaal beschouwen wordt hiermee genegeerd en vergeten. Het gaat verder dan alleen uiterlijk, ook het karakter van de ideale vrouw wordt geschetst. Dit wordt fantastisch beschreven tijdens een monoloog van hoofdpersoon Amy Dunne in de film Gone Girl: ‘Cool Girl. Men always use that, don’t they? As their defining compliment. She’s a Cool Girl. Cool Girl is hot. Cool Girl is game. Cool Girl is fun.’ Amy Dunne had zichzelf aangepast aan wat zij dacht dat haar man wilde, aan wat zij dacht dat hij als de ideale vrouw beschouwde. Zij had de male gaze compleet geïnternaliseerd. Deze film gaf hiermee kritiek op de wijze waarop veel vrouwen zichzelf aanpassen voor een man, vaak zonder het zelf door te hebben – en op de manier hoe mannen het ideaalbeeld voor veel vrouwen bepalen.
Ze internaliseren daarmee de mannelijke kijk op wat als mooi wordt beschouwd
Dat niet iedereen hetzelfde mooi vindt is een gegeven, en dat schoonheidsidealen constant aan het veranderen zijn en blijven ook. Ook de male gaze verdwijnt niet zomaar, maar laten we er nu voor proberen te zorgen dat deze idealen niet ten koste gaan van iemands gezondheid, zowel mentaal als fysiek. Ook al gaat dat tegen de geschiedenis in, want zelfs Plato schreef ooit in Symposium hoe vrouwen altijd hebben geleden in het belang van schoonheid.
Babel Magazine 