Tekst /// Maartje Stam Beeld /// Lesine Moricke
Het literair genre short stories, vanwege de korte tekst, klinkt als muziek in de oren voor diegenen die lezen niet geweldig vinden, maar toch een poging willen wagen. Voor diegenen die niet met een boek van vele bladzijden in hun rugzak tegen de wind in willen fietsen op weg naar huis. Of gewoon voor diegenen die literatuur liefhebben met heel hun hart. Het genre heeft (bijna) voor ieder wat wils. Toch verschijnen in het Nederlandse literaire landschap relatief weinig korte verhalen. Waar zal de zoektocht naar de short stories moeten starten? Ik zeg Syrië.
De voedingsbodem van de Syrische short stories
De term short story verklapt al veel over de literaire kenmerken: het verhaal is kort met een handvol personages en speelt zich vaak af in slechts één setting. In Syrië begon het genre in de jaren 50, na grote historische gebeurtenissen zoals de onafhankelijkheid van Syrië in 1946.
Volgens literatuurcriticus Hussam al-Khateeb in zijn publicatie genaamd Politics and the Rise of the Syrian Short Story, heeft het verschijnen van short stories in die periode verschillende oorzaken. Een reden is de florerende literaire situatie in Syrië in de jaren 50. Vooral in tegenstelling tot de jaren 30 en 40 werd er veel aandacht geschonken aan het lezen. Zo nam het aantal literaire activiteiten zoals leesclubs toe en werden nieuwe literaire groeperingen, onbekende waarden, genres en schrijftechnieken geconstrueerd. In deze context publiceerden Syrische schrijvers steeds meer short stories. Ook het lezerspubliek breidde zich uit. Dat kwam door de Syrische middenklasse, die groeide vanwege de toenemende onderwijsmogelijkheden in de jaren 50. Deze klasse vermaakte zich het liefst met licht leesvoer als vrijetijdsbesteding. Om aan de behoefte van deze groep te voorzien, werd er in deze periode door de pers veel soorten leeswaar gedrukt. Ondanks dat het aantal short stories groeiden in deze periode, bleven de dichters – volgens de pakkende woorden van een docent Arabische taal en cultuur – de voetballers van de Arabische samenlevingen.
Niet alleen politici gebruikten dit genre om hun ideeën te delen, ook schrijvers zelf deelden hun ideologische standpunten en hun visie op bepaalde sociale en politieke kwesties
De literaire en sociale omstandigheden waren niet de enige voedingsbodems voor de opkomst van de short stories, zo merkt al-Khateeb op. Sinds de dekolonisatie van Syrië in 1946 werden politieke partijen opgericht en werden er regelmatig militaire staatsgrepen gepleegd. Syrische politici gebruikten short stories als middel om de middenklasse te bereiken. Niet alleen politici gebruikten dit genre om hun ideeën te delen, ook schrijvers zelf deelden hun ideologische standpunten en hun visie op bepaalde sociale en politieke kwesties.
Tijger versus temmer; burger versus autoriteit
Denk je aan een Syrische revolutionaire, progressieve, linkse en kritische schrijver, dan denk je aan Zakaria Tamar. Een man van 93 die heel wat kinderverhalen, essays en short stories heeft geschreven in zijn leven. Tamar zag het levenslicht in het jaar 1931 te Damascus. Omdat zijn gezin arm was, moest hij op 13-jarige leeftijd stoppen met school om financieel bij te dragen. Hij ging met dit doel te werk als ijzersmid waarbij hij in zijn vrije tijd zijn studie zelfstandig vervolgde. In de jaren 60 kreeg hij een baan bij de overheid. Tegenwoordig woont hij in Oxford met zijn gezin.
Tamar kaartte in zijn literatuur sociale en politieke problemen aan: van honger, seksuele onderdrukking en gebrek aan meningsvrijheid tot armoede en uitbuiting van vrouwen. Hij doorbrak taboeonderwerpen.
Uiteindelijk ben je misschien dus toch evenveel tijd kwijt aan een short story van Tamar als aan dikke roman, als je het interpreteren van de tekst meerekent
Eén van Tamar’s vele short stories is De tijgers op de tiende dag. Op het oog lijkt het een makkelijk verhaal, maar het heeft een diepe betekenis. Dit komt doordat Tamar realistische onderwerpen in een symbolisch jasje steekt. Deze vorm van vertellen maakt moeilijke kwesties toegankelijk voor laagopgeleide mensen. Het symbolisme en de verborgen onderwerpen laat de lezer nog uren zitten met denkvoer over de betekenis van het verhaal. Uiteindelijk ben je misschien dus toch evenveel tijd kwijt aan een short story van Tamar als aan dikke roman, als je het interpreteren van de tekst meerekent.
Het verhaal gaat over een tijger in een kooi, ver weg van zijn natuurlijke omgeving, de bossen. In de kooi is de tijger slechts een dienaar van de bevelen van de temmer. Het temmen lijkt in het verhaal een studeersessie te zijn: de temmer heeft namelijk leerlingen om hem heen die hem graag willen opvolgen in zijn beroep. Het verhaal speelt zich af in tien dagen, en elke dag moet de tijger een steeds heftiger bevel gehoorzamen om een stuk vlees te bemachtigen. De eerste dag is de tijger verplicht te zeggen dat hij honger lijdt. De vijfde dag moet hij het gemiauw van een kat imiteren. Op de achtste dag moet hij applaudisseren voor een speech van de temmer; het is een speech die wel erg veel lijkt op een willekeurige speech van een Arabische politieke leider. Op de negende dag krijgt hij gras te eten, ondanks dat hij een vleeseter is. Hij walgt er in eerste instantie van, maar begint het langzaam lekker te vinden. En wat gebeurt er op de tiende dag met de tijger, die zijn waardigheid en trots onderhand verloren heeft? De tijger ondergaat een metamorfose en verandert in een burger. De kooi? In een stad. De temmer en zijn leerlingen symboliseren de politieke leiders en hun aanhangers.
‘ḵubz, ḥurrīya wi karāma,’ schreeuwden Arabische burgers tijdens de Arabische Lente. Dat betekent brood, vrijheid en waardigheid. De slogan verwijst naar de drie elementen die ontbraken in de Arabische maatschappijen, en die de tijger in dit verhaal ook niet krijgt van de temmer. Ondanks dat het verhaal van Tamar in de jaren 90 is geschreven, heeft hij de Arabische opstand kort maar krachtig opgeschreven in een symbolisch jasje dat het verhaal voor iedereen begrijpelijk maakt.
De zoektocht gaat door met…
Waar moet de short story zoektocht dus beginnen? Nog steeds in Syrië, in het specifiek bij Zakaria Tamer’s De tijgers op de tiende dag.
Babel Magazine 