De afgelopen weken hebben voor mij in het teken gestaan van de serie Small Axe, geregisseerd door Steve McQueen. De serie bestaat uit vijf korte, afzonderlijk te bekijken films met één centraal thema: het leven van de zwarte, Caribische gemeenschap in Londen in de jaren 60, 70 en 80. Te zien is hoe zwarte inwoners van Londen constant worden geconfronteerd met keihard racisme, en de manieren waarop zij daartegen ten strijde trekken. Een indrukwekkende serie die je moet zien.
Tekst: Max Rensink /// Beeld: Winonah van den Bosch
De naam Small Axe verwijst naar het gelijknamige nummer van Bob Marley: ‘So if you are the big tree, we are the small axe’. Wanneer je strijdt tegen een sterke tegenstander, kun je misschien niet individueel, maar wel als grote groep verandering teweegbrengen. De verhalen in de serie zijn deels gebaseerd op het leven van regisseur Steve McQueen zelf, die werd geboren in Londen en Caribische roots heeft: zijn ouders komen van Grenada, een eilandengroep in het Caribisch gebied. De maker van onder andere 12 years a slave zei zelf over Small axe dat al zijn eerdere werk een voorbereiding was op de serie. In totaal is McQueen elf jaar bezig geweest met het bedenken, schrijven en filmen van de serie. Die tijdsinvestering is niet onopgemerkt gebleven: de serie is met veel ontzag en bewondering ontvangen.
In het eerste film van de serie volgen we het leven van Frank Crichlow, eigenaar van het restaurant Mangrove; dit is tevens de titel van deze film, die is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. We zien in de langste en misschien wel meest indringende aflevering van de serie hoe Frank telkens weer verbaal en fysiek wordt geïntimideerd door de politie zonder dat daar enige aanleiding voor is. Je krijgt een indruk van hoe moeilijk het moet zijn geweest in de jaren 60 in Londen om restauranteigenaar van kleur te zijn. Het continue kleineren en het geweld van de politie tegen de bezoekers van het restaurant en tegen Frank Crichlow zelf kruipt onder je huid. Tijdens een protest voor rechten voor zwarte mensen worden negen activisten opgepakt, die later bekend zijn geworden onder de naam the Mangrove Nine. De activisten zijn zich er ten volle van bewust dat de rechtszaak tegen hen alleen draait om hun huidskleur. The Mangrove Nine geeft zich absoluut niet gewonnen en probeert gezamenlijk een vuist te maken tegen al het onrecht tegen mensen van kleur. Zoals Altheia Jones-LeCointe, weergaloos gespeeld door Letitia Wright, in de serie duidelijk maakt: ‘I’m not just here defending myself, but trying to defend all of us!’
De tweede film Lovers Rock staat in het teken van muziek en feestvieren. De kijker gaat helemaal op in een groot huisfeest. Het is de vrolijkste film van allemaal, hoewel er ook personen met kwade intenties rondlopen. De meeslepende reggaemuziek en de vervoerende beelden laten je het ene moment rustig genieten en zwepen je het andere moment op. In tijden van lockdowns werkt dit extra aanstekelijk: je krijgt ontzettend veel zin om je weer op de dansvloer te begeven.
Naast het racisme dat gedurende de hele serie als een zware onweerswolk boven de hoofden van de personages hangt, draait de serie ook om plezier en feest.
De derde film heet Red, White and Blue en gaat over de jonge Leroy Logan die ervoor kiest om politieagent te worden, ondanks al het verzet van zijn familie en vanuit de Caribische gemeenschap. De film laat zien hoe zwaar het is voor pioniers. Leroy’s doel is om het racisme van de politie uit te bannen door de politie van binnenuit te hervormen. Maar niet alleen de witte politieagenten laten hem in de steek, ook de zwarte gemeenschap ziet hem als verrader. Je voelt de eenzame strijd van Leroy, terwijl hij zo’n belangrijke taak op zich heeft genomen. Zoals hij zelf zegt: ‘Someone’s gotta be the bridge.’ Daar kun je alleen maar met bewondering naar kijken. Het einde van de film toont een scène waarin hij eindelijk weer spreekt met zijn vader, die hem zegt: ‘Big change… That is a slow turning wheel.’ En helaas is dat volstrekt waar.
In de vierde film vertelt Alex Weathle zijn levensverhaal vanuit de gevangenis. Het is een film die wederom gaat over muziek, maar vooral draait om het concept van identiteit. Alex is opgegroeid in een weeshuis en weet niets over zijn eigen familie. Daardoor valt hij regelmatig buiten de boot en voelt hij zich nergens thuis. Hij zal zichzelf beter moeten leren kennen om zichzelf te begrijpen. Of, in de woorden van zijn celgenoot: ‘If you don’t know your past, then you won’t know your future.’
De laatste film van de vijfdelige reeks heet Education en vertelt het verhaal van de jonge Kingsley. Hij heeft het moeilijk op school, waar de docenten het op hem gemunt lijken te hebben. Wanneer zijn moeder beseft dat het schoolsysteem is afgestemd op witte kinderen, komt ze in actie. De film is humoristisch, maar de onderliggende boodschap is pijnlijk: wanneer een schoolsysteem is gemaakt voor witte kinderen en zwarte kinderen achterstelt, komen deze kinderen niet aan de bak. Zonder gedegen onderwijs blijf je achter op vele vlakken, en dit herhaalt zich generaties lang. ‘The system wants them to fail.’ De film laat zien dat je je daar niet bij neer hoeft te leggen.
In alle afleveringen van de serie laat regisseur McQueen de kijker het racisme van individuele witte Britten zien, maar hij toont ook aan dat de instituties ervan doordrenkt zijn. De hoofdrolspelers gaan in tegen deze verdorven overheidsinstanties en hun strijd is zwaar, lang en ongemakkelijk. Als kijker voel je deze spanning en krijg je het nare gevoel dat bijna elke gebeurtenis in de serie wordt bepaald door de achtergrond van de hoofdrolspelers. Dit ligt er niet altijd dik bovenop; de micro-agressies zijn uitgebreid. Naast het racisme dat gedurende de hele serie als een zware onweerswolk boven de hoofden van de personages hangt, draait de serie ook om plezier en feest. De muziek is heerlijk, het dansen werkt aanstekelijk en de shots zijn bijzonder. De scènes zijn lang en er wordt uitgebreid de tijd genomen om de boodschap van de serie over te brengen. De camera toont scènes vaak vanuit een ander perspectief dan je zou verwachten, en er is veel oog voor detail. Hierdoor wordt de kijker de films in gezogen. Dit is ontzettend goed gedaan.
Naast de heerlijke muziek en prachtige beelden komt de centrale boodschap van de serie keihard binnen. Het racisme in de films is soms impliciet, vaak expliciet en altijd ontzettend pijnlijk. Dat de serie juist nu zo belangrijk is, demonstreert de Black Lives Matter beweging heel duidelijk. In Small Axe komen de hoofdpersonen ook in actie. Zij nemen allen het heft in eigen hand en gaan de strijd aan met het systeem. Opstaan tegen dit structurele onrecht is tot op de dag van vandaag helaas nog steeds nodig. In Red, White and Blue vergeleek de vader van Leroy grote verandering met een langzaam draaiend wiel; deze serie laat op een indrukwekkende manier zien waarom dat wiel koste wat het kost moet blijven draaien.
________________________________________________________________________________________________
Babel Magazine 