Gelezen, geluisterd, gezien

Catalonië: de crisis van Europa

Door: Laura Groenewegen Méndez
Illustratie: Elliyah Dyson

‘Het Catalaanse conflict is een Europees conflict.’ In de tweede reeks van Sign of the times: Mad as hell, een samenwerking tussen De Balie en het Internationaal Theater Amsterdam, is de ex-president van Catalonië, Carles Puigdemont, uitgenodigd. Deze avond staat in het teken van de Catalaanse crisis.

Het thema van de avond is het reflecteren op de woede die onze huidige samenleving lijkt te regeren. Niet alleen de situatie in Catalonië, maar ook het Amerika van Trump en de strijd over Brexit roepen hevige emoties op. Dat de voormalige Catalaanse leider als geen ander van volkswoede af weet, werd wel duidelijk in zijn strijd voor onafhankelijkheid tijdens het referendum van vorig jaar, waarbij hardhandig werd gehandeld door de Spaanse staat. Sindsdien leeft hij in ballingschap.

Kan de heersende woede zaken veranderen? Wat moet er gebeuren om tot een oplossing te komen? Volgens Puigdemont is het voeren van dialoog het antwoord. ‘Als Europese waarden in Catalonië bedreigd worden, lopen ze ook een risico in Europa. Want als de vrijheid van meningsuiting niet gegarandeerd is, gaat dat iedere Europese burger aan. En wanneer de democratie in bepaalde delen van Europa bedreigd wordt, of dat nou in Polen of Hongarije is, ben ik bezorgd. Wat nodig is, is minder wrok, minder woede en meer dialoog.’ Woede laat conflicten voortduren, gelooft Puigdemont.

Hij is teleurgesteld: ‘Wij, Catalanen, hebben een conflict met de Spaanse staat, niet met de Spaanse bevolking. We demonstreren al zeven tot acht jaar zonder enig spoor van geweld. Dit is het bewijs voor onze radicaaldemocratische wil om in vrede dingen te veranderen. Helaas kwam er vorig jaar met het referendum een keerpunt in de vreedzame demonstraties door de Spaanse politie die met een reeks van geweld en arrestaties antwoordde. Een referendum zou democratisch aanvaard moeten worden. Democratisch beslissen over de toekomst van een natie is geen misdaad. Ik ben erg teleurgesteld in de stilte van de Europese instellingen over de schendingen van fundamentele rechten.’ Hiermee doelt Puigdemont ook op het harde optreden van de Spaanse politie. ‘De eenheid van Spanje mag geen heilig geloof zijn; democratie en rechten staan hierboven.’

Voor Puigdemont zou de onafhankelijkheid van Catalonië als basis dienen voor het beschermen van zijn rechten. Hij wil een Catalaanse staat die hem beschermt als hij zijn mening geeft, zonder dat daarbij haat ontstaat. Bovendien, zo stelt hij, is er geen sprake van een etnische of religieuze scheidslijn: zeventig procent van de Catalanen heeft een naaste afkomstig uit Spanje. Bijna alle families zijn gemengd. ‘Het gaat om het verschil in ideologische politieke ideeën.’ Maar hoe zit het met de Catalaanse burgers die wél tegen onafhankelijkheid zijn? Puigdemont antwoordt simpelweg: ‘Spanjaarden mogen Spanjaarden blijven. Maar wij willen ook onszelf zijn. Dat betekent: onze eigen taal spreken naast het Spaans, zonder dat er tweestrijd ontstaat.’

Yoeri Albrecht, interviewer en tevens directeur van De Balie, vraagt zich af of een stemming over de onafhankelijkheid van Catalonië niet in heel Spanje had moeten plaatsvinden. Puigdemont denkt niet dat dit het probleem zou oplossen. ‘Als Spanje zou meestemmen tijdens het referendum, had dat ten eerste al betekend dat ze het idee van een onafhankelijk Catalonië zou erkennen. Bovendien zou de uitslag binnen Catalonië beslissend zijn. Als bijvoorbeeld tachtig procent van de bevolking in Spanje tegen zou stemmen en de meerderheid van de Catalanen vóór onafhankelijkheid is, wordt er nog steeds naar deze meerderheid gekeken.’

Het thema van woede en onrust blijkt ook aanwezig in het gesprek tussen Puigdemont en Albrecht. Dat gesprek bereikt een hoogtepunt als Albrecht aan Puigdemont vraagt of hij zich schuldig zou voelen op het moment dat er een burgeroorlog zou uitbreken en er honderden doden zouden vallen. ‘Deze vraag vind ik bijna kwetsend. Als u die vraag zeven jaar geleden had gesteld, had ik het nog begrepen,’ luidt de reactie van de verontwaardigde Puigdemont. Albrecht herformuleert zijn vraag: of Puigdemont niet bang is dat het organiseren van een separatistische beweging juist het geweld aanwakkert? Ook hierop reageert Puigdemont beledigd: ‘Wij hebben van tevoren met de Spaanse staat afgesproken om het vreedzaam te houden. Daar heeft de staat zich niet aan gehouden. Het feit dat we bang moeten zijn voor het geweld van de staat maakt al dat we weg willen. Moet die angst voor de autoriteit ons ervan weerhouden onze rechten te verdedigen?’

De avond eindigt met de onzekere, maar desondanks positieve woorden van Puigdemont: ‘Ik weet niet hoe mijn toekomst eruit gaat zien de komende jaren. Als ik ’s ochtends opsta, zeg ik tegen mezelf: vandaag is mijn laatste dag in ballingschap.’