Tekst /// Sonja Buljevac Beeld /// Bob Foulidis
Google ‘het roer omgooien’ en je belandt onder een lawine van tips, tricks en succesverhalen. ‘Klaar met je negen tot vijf-kantoorbaan? Zeven manieren om het roer volledig om te gooien!’, ‘Van hr-manager tot homeopaat: hoe Lizet (43) haar leven op z’n kop zette’ en ‘Ook JIJ kan je dromen waarmaken (ja, ECHT)!’ – het is slechts een greep uit de links die in je gezicht schreeuwen. Waar komt dat verlangen naar radicale verandering vandaan? En is het wel zo bewonderenswaardig en positief als het vaak wordt geportretteerd?
Laten we maar met de deur in huis vallen: zodra ik in de introductie van een interview of, erger nog, iemands bio lees dat diegene ‘het roer heeft omgegooid’, ‘voor zichzelf is gaan kiezen’ en het toen maar ‘lekker op zijn eigen manier’ is gaan doen, krijg ik altijd een beetje de kriebels. Voor sommigen zijn dat soort uitspraken vast heel inspirerend, voor mij voelt het vooral als een zelfgenoegzame manier om te vertellen dat je baan je niet meer beviel en je toen zzp’er bent geworden – zeg dat dan gewoon, dan weten we ook genoeg. Daar komt bij dat bovengenoemde termen altijd zo vaag zijn dat ze op elk mogelijk scenario toegepast kunnen worden; als je je kantoorbaan opzegt om permanent te reizen, als er een nieuwe directie binnen een bedrijf komt of als je eindelijk bent gestopt met snoepen en jezelf twee keer per week naar de sportschool sleept. Mijn scepsis komt mede door die vaagheid. Te vaak voelt het alsof dit soort uitspraken niet gebruikt worden om een radicale verandering aan te duiden, maar eerder een kleine bijsturing, waardoor ze flink op effect moeten inleveren. In een Vogue-interview van 9 februari bespreekt Kim Kardashian bijvoorbeeld een tripje naar de Bahama’s met vrienden waarbij ze collectief besloten hun telefoons in de oceaan te gooien omdat ze te weinig vrije tijd en rust hadden. Op zich een mooi en herkenbaar streven – minder werken, meer tijd voor jezelf. Toch is het enige wat mij bijblijft van dit verhaal de duizenden euro’s die op dramatische wijze de zee in zijn gesmeten. Een theatraal gebaar, maar in hoeverre draagt dat daadwerkelijk bij aan een constructieve verandering?
Natuurlijk zijn er genoeg gevallen te noemen waarbij mensen daadwerkelijk een drastische verandering in hun leven doorvoeren. Patrick van der Jagt, bekend van het tv-programma The Rotterdam Project, was jarenlang verslaafd en dakloos. Inmiddels is hij al een aantal jaar clean, werkt hij als fotograaf en heeft hij sinds kort een gezinnetje. Bij zulke enorme veranderingen kan ik me beter voorstellen dat iemand het gevoel heeft het roer volledig omgegooid te hebben. Tegelijkertijd lijkt het me waarschijnlijk dat die omwenteling een lastig en langdurig proces is geweest, terwijl ‘het roer omgooien’ de illusie wekt dat iemand van de ene op de andere dag compleet verandert. De schreeuwende koppen doen af aan de hoeveelheid moeite en inspanning die het kost om oude patronen te doorbreken. Ondertussen scheppen ze onrealistische verwachtingen; als iemand echt een workaholic is, gaat alleen je telefoon wegsmijten geen verandering aanbrengen in de gedachten en gevoelens die je een workaholic maken. Regelmatig wordt er in de media gedaan alsof een keuze wat betreft werk, relaties of levensstijl hetzelfde is als je hele bestaan op z’n kop zetten, terwijl dat helemaal niet nodig is. Kleine veranderingen zijn niet per definitie minder waard dan grote, maar ze vereisen wel een andere mate van inspanning die we niet moeten over- of onderschatten.
Ongeluk opgelost
Hoe dan ook blijft het concept dat mensen hun leven op z’n kop zetten onverminderd populair. Er is zelfs een programma No Going Back, waarin Britse gezinnen naar het buitenland verhuizen, en de Nederlandse variant Ik vertrek is inmiddels een ware tv-klassieker. Een gap year nemen lijkt een vast onderdeel te worden van je studententijd: een jaar lang vakantie van de deadlines en verplichte borrels waar je daarna weer de rest van je leven aan vast gaat zitten, als een vis die een laatste ontsnappingspoging doet voor hij in een netje wordt opgeschept en in een glazen kom belandt. Alles om maar zoveel mogelijk afstand te nemen van dat wat er van je wordt verwacht. Je kunt er cursussen voor volgen, een coach inhuren, boeken over lezen en stappenplannen voor ondernemen. Het lijkt haast wel hét recept voor geluk: als je leven op dit moment je niet bevalt, hoef je alleen maar precies het tegenovergestelde te doen en dan ben je er! De oplossing voor al je problemen! Echte blijheid wacht op je, maar dan wel honderdtachtig graden de andere kant op!
Hoe aanlokkelijk het ook mag zijn om een totaal andere kant op te gaan, er bestaat altijd een kans dat het niet goed gaat
Totdat je flink aan het roer hebt lopen draaien en plotseling blijkt dat je rechtstreeks op de ijsberg afstevent die de Titanic heeft doen zinken.
Goed, misschien is dat erg pessimistisch (en laten we eerlijk zijn; die ijsberg is allang gesmolten), maar het is wel een realistische optie die vaak over het hoofd gezien wordt. Hoe aanlokkelijk het ook mag zijn om een totaal andere kant op te gaan, er bestaat altijd een kans dat het niet goed gaat. Dat je onderneming mislukt, dat je toch geen talent blijkt te hebben voor een ander beroep, of dat je na twee maanden reizen door Zuidoost-Azië vurig verlangt naar hagelslag en kaasblokjes. Dat is niet erg, en het hoeft ook niet te betekenen dat je het nooit een kans had moeten geven. Maar die disclaimer wordt nooit gegeven bij de enthousiaste succesverhalen en coachingsprogramma’s, waardoor de illusie blijft bestaan dat een radicale verandering de beste (of misschien wel de enige) oplossing is voor onvrede in je leven. Daarnaast gaat deze gedachtegang uit van een soort maakbaarheidsprincipe, het idee dat geluk voor iedereen binnen handbereik ligt als je maar hard genoeg je best doet. Daarbij wordt niet in acht genomen dat sommige mensen gewoon niet de (financiële) capaciteiten hebben om hun vaste baan op te zeggen, een camper te kopen en eindeloos rond te reizen. Zijn zij dan veroordeeld tot een saai leven zonder voldoening? Of bestaat er een toegankelijke tussenweg om gelukkiger te worden?
Draaien aan de basis
In 2020 publiceerde psycholoog Jean-Pierre van de Ven het boek Het moet helemaal anders over precies dit onderwerp. Het is een stapsgewijze gids voor mensen die het gevoel hebben vast te zitten in hun leven en daar langdurige, constructieve veranderingen in willen aanbrengen. Hiervoor gebruikt Van de Ven zijn jarenlange ervaring als psycholoog en kennis van de cognitieve gedragstherapie.
In een interview met Libelle ligt Van de Ven de stappen verder toe. Hij benadrukt dat onvrede in ons leven vaak voortkomt uit een bepaald gedrags- of gedachtepatroon dat we ons eigen gemaakt hebben. Zo kun je bijvoorbeeld je leven lang ervan overtuigd zijn dat je een persoon bent die regelmaat en zekerheid nodig heeft, waardoor je kiest voor werk dat je een negen tot vijf ritme biedt. Maar wanneer dat patroon ervoor zorgt dat we vast komen te zitten in een situatie die ons niet bevalt, stapelen de irritaties op tot we een breekpunt bereiken: dit moet veranderen, en wel nu. Dat is het moment dat we de verleiding voelen om al onze bezittingen te verkopen en door Zuid-Amerika te gaan rondtrekken. We zoeken het andere uiterste op van datgene wat ons ongelukkig maakt, een hele begrijpelijke reactie.
Belangrijk om hierbij te bedenken is, zoals ook Van de Ven benadrukt, dat we meestal niet alleen ontevreden zijn over ons leven door de externe factoren. Vaker ligt aan de grondslag van die onvrede een patroon dat niet voor ons werkt en waar we ons niet altijd bewust van zijn. Wanneer dat het geval is, kunnen externe factoren wel veranderen, maar betekent dat niet per se dat je op de lange termijn een gelukkiger mens wordt. Ook in een ver land, als meditatiegoeroe of met een succesvolle eigen onderneming, kun je doodongelukkig zijn.
Dat klinkt misschien vanzelfsprekend, maar het is makkelijk om dat uit het oog te verliezen als je slecht in je vel zit en ongelukkig bent met je leven. Het is verleidelijk – en menselijk – om op zo’n moment te kijken naar een optie die radicaal anders is. Tenslotte is het gras altijd groener aan de overkant. En het is absoluut mogelijk om een situatie die je niet bevalt om te draaien tot eentje waar je gelukkiger van wordt. Maar daarvoor hoef je niet altijd een extreme of heftige verandering te ondergaan; het kan ook een geleidelijk, stapsgewijs proces zijn. Die methode is natuurlijk minder sexy en flashy, waardoor zij zich niet zo goed leent voor interessante nieuwsartikelen en how to’s, maar daardoor hoeft zij niet minder effectief zijn. Mocht je je quarterlife crisis naderen, twijfelen over je studiekeuze of niet zo goed meer begrijpen wat de zin van het leven nou eigenlijk is: neem je tijd. Zelfs met kleine stappen kom je uiteindelijk waar je zijn moet.
Babel Magazine 