De verloskundige aan het woord: over vulva’s, anticonceptiezorg en de taboesfeer

Tekst Loïs Blank /// Beeld Juliette de Groot  

In deze Babel staat een nieuw begin centraal en als er iemand is die veel nieuwe beginnen meemaakt, is het wel een verloskundige. Eline van Westerop werkt vijf jaar als verloskundige en sinds een jaar in het Amsterdam UMC. We gingen met haar in gesprek over het begin van het leven.

Zie jij een bevalling als ‘een nieuw begin’?

‘Ik begeleid geboortes dus dat is inderdaad een nieuw begin. Je hoort wel eens verloskundigen zeggen ‘ik heb zoveel baby’s op de wereld gezet’, maar zo kijk ik niet naar mijn rol. Ik begeleid zwangeren bij hun bevalling. Zij krijgen een kind en ik ondersteun ze daarbij. Het is niet dat ik de baby op de wereld zet, dat doen zij. Mijn rol is om de barenden in hun kracht te zetten.’

Is een begin elke keer gelijk?

‘Je ziet alle lagen van de bevolking. Maar als je kijkt naar een pasgeboren baby is elke baby hetzelfde. Elke baby gaat ademen, wil binnen een uur aan de borst en lijkt feitelijk gelijk. Maar de baby gaat natuurlijk uiteindelijk mee naar huis en daar komen allerlei verschillen voor.’ 

Zie je ook wel eens dat mensen minder geneigd zijn om naar een verloskundige te gaan? Of bang zijn dat dat geld kost?

‘Ja, maar dat heeft met veel verschillende dingen te maken; niet het Nederlandse systeem kennen, niet weten dat je recht hebt op zorg. Mensen met een verblijfsvergunning krijgen zorg die wordt vergoed, maar als je er bewust voor kiest geen zorgverzekering af te sluiten dan volgt er een rekening voor de zorg die is geleverd.’ 

Hoe zit dat Nederlandse systeem eigenlijk in elkaar?

‘Dat is wereldwijd best uniek en vergelijkbaar met de huisarts. In de verloskunde is er ook een eerste lijn. Dat betekent dat de verloskundige het grootste deel van de zwangeren screent, zoals de huisarts voor iedereen het eerste aanspreekpunt is: is de zwangere gezond en verloopt de zwangerschap goed? Bij twijfel of onderliggend lijden bij de zwangere verwijst de verloskundige door naar de tweede of derde lijn [red. respectievelijk het ziekenhuis of het academisch ziekenhuis].’

Is er een bepaalde volgorde op welke lijnen verloskundigen gaan werken?

‘Als je afstudeert is het heel gebruikelijk om de eerste vlieguren te maken in de eerste lijn. In de eerste lijn zie je heel veel fysiologie [red. de studie van bouw en functie van het menselijk lichaam zonder aanwezige ziekteprocessen]. Daar kan natuurlijk acute zorg bij optreden en de verloskundige kan die zorg ook bieden. Je wilt eerste leren hoe een gezonde bevalling eraan toe gaat voordat je doorgaat naar de tweede lijn, want daar krijg je te maken met pathologie [red. lichaamsprocessen tijdens ziekte]. Dat is complexer. Verloskundigen worden vanuit de fysiologie (het gezonde proces) opgeleid en artsen zijn vaak meer pathologisch geschoold.’

De verloskundige staat echt in die fysiologie en kan vanuit daar heel goed bekijken of iets afwijkend is. Dat is wat de positie van verloskundige zo speciaal maakt

‘Neem bijvoorbeeld een zwangerschap bij een vrouw met reuma die daar geen medicatie voor neemt. De zwangerschap verloopt dan feitelijk vaak normaal. Je kunt dan met een loep naar problemen zoeken, zoals coassistenten vaak geneigd zijn te doen, maar een zwangerschap is een fysiologisch proces en dat moeten we accepteren. Zo kijk ik bijvoorbeeld ook naar de menstruatiecyclus. In principe functioneert het – er kunnen natuurlijk pathologische processen zijn – maar het is goed om vanuit de fysiologie naar een persoon te kijken. Je moet weten wat het normale verloop is om de pathologie te herkennen. De verloskundige staat echt in die fysiologie en kan vanuit daar heel goed bekijken of iets afwijkend is. Dat is wat de positie van verloskundige zo speciaal maakt.’ 

Is het een groot verschil om nu in de derde lijn te werken? Van de fysiologie zie je nu wellicht minder?

‘Ja en nee, want de verloskundige is heel belangrijk in de geboortezorg. Ook in het ziekenhuis wordt het grootste deel van de bevallingen begeleid door verloskundigen, dus ook bij pathologie heb je als verloskundige nog een grote rol. En als er een complicatie komt, betekent dat niet dat dat de hele bevalling verder medisch maakt. Dat is de rol van de verloskundige in het ziekenhuis: er is een complicatie maar de rest van de bevalling kan vanuit de fysiologie verlopen. Daar zijn wij voor.’ 

‘Wat ook een rol is van de verloskundige in het ziekenhuis is het begeleiden van bevallingen waarbij de baby is overleden in de zwangerschap. De verloskundige is daar ook heel goed op de plaats omdat er heel veel ruimte moet zijn voor emotie. Er is op dat moment niks acuuts, niets afwijkends. De baby is overleden, wat verschrikkelijk is, en dat heeft een medische oorzaak, maar daar hoeven we tijdens de bevalling dan vaak niks mee. Het is dan echt de bevalling begeleiden op de manier dat je de ouders zo veel mogelijk ondersteuning kan bieden. Het is heel dankbaar werk.’ 

Kan die bevalling worden gezien als een nieuw begin dat niet begint?

‘Ja, maar wat ik vaak zie als de baby dan is geboren, is dat er eerst heel veel vreugde is omdat het wel hun kind is. Ze maken na de zwangerschap wel kennis met hun kind. Dat ze ouders worden is op de voorgrond, maar het is heel gecompliceerd omdat ze meteen ook zien dat ze afscheid moeten gaan nemen van dit kindje.’ 

Ik zie dat er nog wel veel te verbeteren is in de zorg rondom mensen met een baarmoeder

Het valt even stil. 

Eline: ‘Zou ik zelf input mogen geven aan het thema “een nieuw begin”?’

‘Wat mij heel mooi lijkt als verloskundige is dat we een beetje de pionier worden in het breder aanbieden van vrouwenzorg. De vraag is dan of je het vrouwenzorg moet noemen, want dat is natuurlijk niet inclusief. Bijvoorbeeld begeleiding geven over de menstruatiecyclus, anticonceptie of de menopauze, maar ook over de kinderwens. En natuurlijk hoe we nu verloskundige zijn; zwangerschap, bevalling en kraambed. Ik denk dat nu veel van deze thema’s bij de huisarts worden neergelegd terwijl het best een specialistische taak is. Ik zie dat er nog wel veel te verbeteren is in de zorg rondom mensen met een baarmoeder. Omdat het gewoon, wat mij betreft, veel beter kan en het lijkt me heel mooi als ofwel de huisarts daar beter voor wordt opgeleid – meer handvatten krijgt om die zorg te leveren – ofwel toch een deel van deze zorg naar de verloskundige wordt verplaatst.’ 

Omdat die al specialist zijn op deze thema’s?

‘Inderdaad. Heel lang werd er naar vrouwen gekeken als “je menstrueert nu eenmaal” en “dat hoort pijn te doen”. “Je wilt anticonceptie, ga maar aan de pil”, terwijl het heel erg van deze tijd is om informed consent te geven als arts. Dus vanuit het idee dat je – arts en patiënt – samen de beslissing maakt. Je gaat samen op zoek naar de beste keuze over bijvoorbeeld anticonceptie. Maar ik zie dat daar weinig tijd en/of ruimte voor is bij de huisarts, of minder kennis – zonder alle huisartsen over een kam te scheren.’ 

Ha! De bekende vijfminutenafspraak, waarna je de deur uitloopt met de aanwijzing een bepaalde website te lezen?

‘Ja, inderdaad. Maar ook mensen die last hebben van de menstruatie en dan het advies krijgen het te onderdrukken middels hormonen. Dat mag natuurlijk, maar ik denk dat het dan ook goed is om te kijken of er niet iets pathologisch achter zit. Waarom verlopen deze menstruaties zo hevig? Dan kan die persoon met die kennis een keuze maken. Ga ik proberen te leven met deze hevige menstruaties of wil ik het onderdrukken?’ 

Je zou willen dat verloskundigen zich breder inzetten voor mensen met een baarmoeder?

‘Ja, maar ik zou ook zeggen: de eerste keer menstrueren of de menstruatiecyclus, dat kan best heftig zijn op zo’n jonge leeftijd. Waarom is er nooit een professional geweest die even controleert hoe het gaat? Hoe is het om dit te ervaren? Heb je veel last of weinig? Maar bijvoorbeeld ook polshoogte nemen of er sprake is van armoede. Er zijn mensen die de menstruatieproducten niet kunnen betalen.’ 

Wij konden dat vroeger bij de conciërge halen, maar dat is niet standaard.

‘Nee, en als er niet over wordt gepraat – het bevindt zich nog in de taboesfeer – dan is het goed om dat te doorbreken. En dat kan goed vanuit iemand die de fysiologie goed beheerst. Wat is normaal, en niet met de artsenblik: “Wat kan of moet hier anders?”’

Hoe zouden we dit volgens jou kunnen aanpakken? Of kunnen doorvoeren in de zorg?

‘Ik heb me ingezet in een verloskundig centrum in Utrecht, waar ik anticonceptiezorg heb gegeven, advies heb gegeven over anticonceptie en spiralen heb geplaatst. Zowel bij vrouwen die net waren bevallen als vrouwen die via internet ons centrum hadden gevonden. Dat was heel leuk om te doen maar natuurlijk wel op een kleinschalig niveau. Verloskundigen mogen tegenwoordig ook anticonceptiezorg leveren en dat is nu echt hip aan het worden. Er is veel vraag naar een fijne begeleiding als het gaat om anticonceptiekeuze, maar ook het plaatsen van spiralen. Hier in Amsterdam zijn bijvoorbeeld heel veel praktijken die dit bieden maar mensen lopen dan wel tegen de term ‘verloskundige’ aan. Dat relateren mensen heel erg aan zwangerschap en voor jonge vrouwen is dat lang niet altijd het geval. We zouden dus wellicht een nieuwe term moeten verzinnen.’ 

Verloskundigen mogen tegenwoordig ook anticonceptiezorg leveren en dat is nu echt hip aan het worden

‘Ja, precies. Meer laagdrempelige begeleiding voor mensen met een baarmoeder omtrent de processen gerelateerd aan de baarmoeder. Er is een reden waarom dit minder prioriteit heeft gekregen; het gaat om vrouwen. Stel dat mannen zouden menstrueren zou het een hemels ding zijn, maar omdat mannen het niet mochten ervaren werd het heel snel in de taboesfeer gestopt. Wat mij betreft is het nu wel tijd dat we voor onszelf gaan opkomen, maar die hulp moet er dan wel zijn.’ 

‘Wat misschien ook leuk en goed is om de lezer zich af te laten vragen: ben je jezelf ervan bewust welke processen er plaatsvinden tijdens een menstruatiecyclus? Misschien weet je wel iets over de ovulatie maar wanneer dat dan is en hoelang je dan vruchtbaar bent, weet bijna niemand. Hoe zetten we mensen hier in hun kracht? Door kennis en voorlichting te bieden. Als je weet wanneer je vruchtbaar bent, weet je ook wanneer je niet vruchtbaar bent. Het is ook een kwestie van zelfkennis en autonomie.’ 

Zou je als verloskundige bijvoorbeeld trainingen op scholen willen geven? 

‘Ik denk dat voorlichting heel belangrijk is en zeker verbeterd moet worden op middelbare scholen. Maar het zou – denk ik – mooier zijn als verloskundigen een aanspreekpunt zouden worden en dat mensen dus naar ons toekomen. De grote vraag is wie de kennis gaat geven aan mensen met een baarmoeder. De huisarts kan dat ook, maar dan moet deze ervoor opgeleid worden. De vraag is ook of huisartsen dit willen doen en of verloskundigen dit willen doen.’

Zijn er collega’s enthousiast over dit idee?

‘Ja, maar niet zo heel veel. Maar veel vrouwen kijken ook naar zichzelf: “Ik zit al acht jaar aan de pil”, “Ik wil een spiraal want iedereen heeft er één”. Wat ik denk ik anders doe, is echt stilstaan bij wat iemand nodig heeft en ook iemand voorlichten om niet jarenlang hetzelfde middel te gebruiken. Speel er ook een beetje mee als je hormonale anticonceptie gebruikt, zodat je steeds kunt voelen hoe je je in de tussentijd voelt en of dit nog wel bij je past. Ook bij spiralen moet de patiënt vanuit eigen initiatief terug naar de huisarts, ook daar is geen optie om af te wegen welke klachten je hebt en dan te concluderen dat je deze klachten over hebt voor dit anticonceptiemiddel. Elke vorm van anticonceptie heeft invloed op je mentale en fysieke toestand, dat is de prijs die je ervoor betaalt. De vraag is; ben je je hiervan bewust? En als de prijs te hoog is, durf dan te concluderen dat deze vorm van anticonceptie niet bij jou/jullie past. Voor gebruik van condooms betaal je ook een prijs (minder gevoel, duur etc), maar deze anticonceptie treft als enige ook de man. Het is belangrijk te weten welke prijs je betaalt voor anticonceptie en of je het dat waard vindt. Dat wil ik graag meenemen in de counseling.’

Vind je ook dat er meer gratis anticonceptie-opties moeten zijn?

‘Ja, maar de ideeën over dat enkel de pil vergoed moet worden, daar word ik dan boos van.  Je vergroot dan geen keuzevrijheid, sterker nog je ontneemt de keuze voor mensen bij wie geld een issue is voor anticonceptie. Je dwingt mensen die zich niet veilig voelen bij condooms tot de pil als ze geen financiële middelen hebben om verder te kijken. Dat vind ik heel schadelijk. Je wilt keuzevrijheid. Ik heb zelf de koperspiraal gehad en daardoor heb ik twee jaar lang met hele intense menstruaties rondgelopen omdat ik dacht: “Het ligt vast aan mij”. Zelfs ik ben heel vatbaar voor waar het stuk in een eerdere Babel [red. in het afgelopen februarinummer ‘Een speld in een sekshooiberg’] over ging. Je wil normaal zijn en gewoon functioneren, want zoveel mensen zijn blij met de pil of spiraal, maar het werkt niet voor jou. Waarom durf je dan niet te zeggen: “Dit past niet bij mij”.’

‘Als ik heel erg last had van m’n menstruatie durfde ik me ook niet ziek te melden, want “ik was niet ziek”. Ook als tienermeisje, je bent niet ziek. Je bent gewoon ongesteld en je moet kunnen functioneren. Ik wil het niet alleen maar hebben over hoe goed of mooi de cyclus is. Voor sommigen kan het echt erg lastig zijn. Ik ben ook zeker voorstander van anticonceptie, maar het moet niet zomaar zijn voorgeschreven of heel lang gebruikt worden zonder enige reflectie. Dit is ook weer terug te leiden naar de bevalling. Het gaat erom dat die persoon in haar/hun kracht staat en dat iedereen een overwogen keuze kan maken van hoe en wat.’ 

‘Wat ik zou willen vertellen wat betreft een nieuw begin is: maak ook ruimte voor jezelf.  Wees jezelf bewust van hoe je functioneert en of je er blij mee bent. Zie dat als een nieuw begin. “O ja wacht even, ik heb een baarmoeder. Het functioneert of het functioneert niet. Ik mag dat serieus nemen. Als ik niet goed wordt geholpen, ligt dat aan de huisarts en niet aan mij.” Maar ook mensen zonder baarmoeder die dit lezen: denk aan wat jouw rol is bij anticonceptie. Wat is de prijs die mijn onenightstand of partner hiervoor betaalt? Dat het niet voor lief wordt genomen. Dat partners meedenken met de ander, dat lijkt mij een mooi nieuw begin.’ 

Nog een laatste tip voor de toekomstige barenden?

‘Jazeker. Er heerst een idee dat wanneer de zwangere zich goed voorbereiden op de bevalling, deze ook zal verlopen zoals zij zich hebben voorgesteld (de maakbare maatschappij). Goede voorbereiding is belangrijk, maar er open ingaan ook. Als het fout gaat of de barende toch een ruggenprik nodig had, kunnen ze de dagen na de bevalling zo teleurgesteld zijn in zichzelf. Ze kunnen het zichzelf zo kwalijk nemen. Hoe de bevalling ook verloopt; je hebt een kind op de wereld gezet en op sommige processen heb je nu eenmaal geen invloed, dat ligt niet aan jezelf dus zoek de schuld dan ook niet bij jezelf. Dit geldt overigens ook voor mensen die problemen of moeilijkheden ervaren bij hun menstruatiecyclus of hormonale anticonceptie. Maak ruimte voor jezelf en wees trots op het functioneren van jouw lijf en baarmoeder.’