Het is een wijdverbreide misvatting dat inclusie afgevinkt kan worden met het uitspreken van identiteit. Even je pronouns benoemen, duidelijk maken van waaruit je spreekt: in progressieve ruimtes is dat heel normaal. Het zou de machtsstructuren moeten doorbreken, als cisgender sta je nou eenmaal hoger op de sociale ladder dan een transgender persoon. Het is een misconceptie die aan zelfreflectie ontbreekt. Exclusie is een blik van afkeer: jouw woorden zijn minder waard dan die van een ander. De platte progressieve focus op identiteit haalt dat niet weg maar affirmeert de onderliggende machtsstructuur. Het wordt pijnlijk duidelijk wie tot de norm behoort en wie niet.
Tekst: Tammie Schoots /// Beeld: Katja Schraag
Ik wil dat je weet wie je tegenover je hebt, wie er tegen je spreekt. Je krijgt een transgender vrouw die al enige tijd de hoop op een beter leven niet meer bij de progressieve kant zoekt. Uitgewoond door het politieke spectrum, ben ik al jaren op een zoektocht naar een plek in de strijd om mijn emancipatie. Dat is nodig. Uit een rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat 51 procent van de Nederlandse transgender personen in een uitkering of laagbetaalde baan terechtkomt, terwijl dat over het algemeen 28 procent is. Naast een economisch probleem zijn anti-trans sentimenten ook een sociaal-culturele kwestie. Uit het rapport Overal op je hoede van Transgender Netwerk Nederland blijkt dat de agressie tegen trans mensen twee tot zeven maal zo hoog is.
Progressieven
Het vinden van gelijkgestemden bleek voor mij een uitdaging. Bij degenen die zich het meest vooruitstrevend presenteren lijkt er in eerste instantie ruimte te zijn voor inclusie. Met het uitspreken van identiteit worden de onderlinge machtsdynamieken opengebroken. Maar het bewustzijn van de hiërarchische verhoudingen bevrijd men niet van vooroordelen. Geforceerd krijg ik de beurt wanneer ik niets te vertellen heb en luistert men niet zodra dat wel het geval is. Ik mag meedoen op de momenten die zij aanwijzen, even de lived experience erbij halen. Maar over de universele thematieken en grote politieke thema’s, lijkt iedereen me steeds de boel uit te leggen. Ik heb vijf jaar aan filosofisch referentiekader maar dat is geen reden om naar mijn stem te luisteren. Het maken van beslissingen is voorbehouden aan de mannen die Wikipedia pagina’s doorscrollen, zij zingen altijd de hoogste toon. In verhouding tot hen, staande bovenaan de sociale ladder, zijn mijn woorden niets waard. Het benoemen van identiteit doet niets af aan die dynamiek.
Het maken van beslissingen is voorbehouden aan de mannen die Wikipedia pagina’s doorscrollen, zij zingen altijd de hoogste toon.
Laat ik dit concreet maken. Een tijdje geleden vroeg zo’n progressieve kennis hoe laat het was. Hoe wij ons tot elkaar verhouden is heel duidelijk: hij, een cisgender man, ik, een transgender vrouw, uitschot van de maatschappij volgens sommige sociale onderzoeken. Terwijl ik op mijn horloge kijk, antwoordde ik standvastig: ‘Twee uur.’ Het had elke tijd kunnen zijn, voor het antwoord maakte het geen verschil. Hij reikte naar zijn telefoon om het na te checken. ‘Dat klopt,’ zei hij instemmend. Een bijzondere handeling, waarom zouden mijn woorden niet genoeg zijn? Bovengenoemd voorbeeld lijkt wat triviaal maar de onderliggende dynamiek draagt veel betekenis. Vooruitgang blijft beperkt tot waar de dominante groep het laat reiken. Dit zijn die zogenaamde ‘progressieven’. De mensen die staan te jubelen als een vrouw met hoofddoek de Tweede Kamer inkomt: ‘Wij hebben op haar gestemd,’ schreeuwen ze. De autonomie van de vrouw nemen zij niet in ogenschouw. Het zijn de bravoure filosofie mannetjes die een gebouw uit naam van de progressie bezetten. Natuurlijk zouden ze met non-binaire personen daten, maar wél alleen de vrouwelijke. Progressie tot waar het geen pijn doet, waar het niet dwingt tot zelfreflectie.
Sociale hiërarchie
Door het uitspreken van identiteit wordt mijn identiteit en lagere sociale status, opeens een wezenlijk deel in onderlinge verhoudingen. Mijn woorden dragen minder waarde om wie ik ben. Wat ik zeg staat standaard ter discussie. Dat komt omdat er altijd een vooroordeel zal blijven bestaan. Een literaire bobo, belezen in de genderliteratuur, zei ooit tegen mij: ‘Ik heb aan zoveel zelfreflectie gedaan, mijn eigen dogma’s uitgedaagd. Maar telkens wanneer ik naar je kijk schiet er door mijn hoofd: dat is eigenlijk een man.’ Als mensen onderling, delen we elkaar in op een sociale ladder. Iedereen heeft wel eens gedacht bij nieuw ontmoette mensen: ‘Je bent een sukkel.’ Kleine aanwijzingen zoals een onaantrekkelijk uiterlijk, de manier van spreken en iemands identiteit bepalen je nummertje op de ranglijst. Uitsluiting gaat verder dan de veertienjarige jongetjes die af en toe ‘manwijf’ roepen. Het is hoe we naar iemand kijken. Een blik van afstand. Soms meen ik zelfs afkeer te lezen in de ogen van de cisgender ander.
Het uitspreken van waar je vandaan komt en wie je bent vrijwaart je nog niet van de blik die uitsluiting heet. Door stil te staan bij de sociale machtspositie die je hebt, bevestig je de dominantie van je eigen plaats. Het benoemen van identiteit draagt geen eigen legitimiteit, maar is de negatie van die machtsstructuur. Dit klinkt misschien wat warrig en daarom volgt er nu een uitleg. Door te zeggen: ‘Ik erken mijn sociale macht door bewust te zijn van de positie van waaruit ik spreek,’ zeg je eigenlijk: ‘Ik ga NIET het privilege wat ik heb uitoefenen.’ Daarmee bevestig je dat je dat wel zou kunnen. Je stapt dus niet uit die machtsstructuur maar gaat in het negatieve ervan zitten. Iets wat er niet is, had er wel kunnen zijn. Hoe je je als norm tot anderen verhoud, is dus nog steeds anders: de dynamiek is niet gelijkwaardig maar er blijft verschil. Je bevestigt daarmee de sociale ladder.
Wanneer de progressieven uitgekeken zijn op de quota-trend worden wij, de gemarginaliseerden, weer aan ons lot overgelaten.
Het utopisch geloof los te kunnen wrikken van een machtsstructuur die alomvattend is, klinkt misschien wat naïef. Het systeem moet bevraagd worden en dat is toch precies wat hier gebeurt? Maar mijn inziens stel je vragen vanuit een bepaald vertrekpunt. Zonder referentiekader, een alternatief wereldbeeld, heb je geen plek om die vragen te gronden. Het machtssysteem aan de kaak stellen kan dus alleen wanneer je een ander systeem daartegenover hebt, die de legitimiteit van het hetgeen waartegen je ageert buitenspel zet.
De negatie van de ongelijke machtsstructuur is de basis voor beleidsvoorstellen zoals het naar binnenloodsen van genderdiversiteit en kleur op posities waar die anders onbereikbaar blijven. Natuurlijk is het beter om er te kunnen komen dan weg te blijven, maar dit is geen duurzame oplossing. Wanneer de progressieven uitgekeken zijn op de quota-trend worden wij, de gemarginaliseerden, weer aan ons lot overgelaten. Dan zijn we weer de onzichtbare ander en verliezen we die paar secondes van bekijk. Dát is het probleem met progressieven. Zij zijn deel van de dynamiek waar zij tegen ageren. Het affirmeren van de macht doorbreekt niet de structuur.
Ik begon dit artikel met mezelf in te dekken. Door mijn identiteit te benoemen mag ik dit vertellen. Mijn expertise reikt tot waar mijn transidentiteit eindigt: het is altijd ‘die transgender’ wanneer ik spreek over politiek, economie en filosofie. Wat betreft universele thema’s gelden mijn analyses niet. Iedereen praat vanuit diens perspectief. Het is een dogma die mij dwingt niet echt mee te kunnen doen. Het uitspreken van identiteit maakt slechts pijnlijk duidelijk waar ik me op de sociale ladder bevind. Het is een mechanisme opgelegd vanuit de progressieve norm want zij denken dat dat inclusiever zou zijn. Die strijd voor emancipatie gaat niet over representatie in topposities, maar dat mijn woorden net zoveel betekenis dragen als de norm, ook onder de ‘progressieven’.
Babel Magazine 