Tekst: Teske Wortman /// Beeld: Dorota Dabrowska
Al lang voordat het vaccineren in Nederland van start ging, gonsde het van de theorieën over al het kwaad dat de prik mogelijk bevat. Het internet staat vol met de meest vergezochte theorieën. Door sommige mensen worden complotten voor zoete koek geslikt, maar de meeste horen ze smalend aan. Complotdenkers zouden laagbegaafde wappies zijn en wij zelf zijn verheven intellectuelen. “Niemand begrijpt de wereld door en door maar in ieder geval ben ik er niet zo erg aan toe als Lange Frans.” Lachen om vreemde en vaak vergezochte standpunten die complotdenkers innemen is in mijn ogen veel minder interessant dan nadenken over waarom ze deze dingen met zoveel overtuiging zeggen en geloven.
Het vinden van verklaringen voor gebeurtenissen is een belangrijk onderdeel van het creëren van een logisch en zorgvuldig begrip van de wereld. Mensen willen de waarheid weten en zeker zijn van die waarheid. Complottheorieën staan toe dat mensen consistent kunnen blijven geloven in hun eigen overtuigingen omdat ze ieder bewijs tegen het complot als deel van het complot kunnen beschouwen. Het is gezien het verloop van afgelopen jaar dan ook niet vreemd dat het geloof in samenzweringen zo sterk is. De pandemie en al zijn gevolgen schudden aan de grondvesting van onze visie op de wereld. In roerige tijden die emotioneel stressvol zijn grijpen mensen zich vast aan complottheorieën. Heftige gebeurtenissen moeten een heftige verklaring hebben zodat er een balans is tussen oorzaak en gevolg. Wanneer een invloedrijk persoon dood gaat, is de gedachte dat er een ingewikkelde samenzwering achter zit bevredigender dan de harde waarheid dat iedereen doodgaat, zelfs mensen die onfeilbaar lijken. Samenzweringen kunnen antwoord geven op de vraag: “Waarom overkomen goede mensen slechte dingen?”
In superheldenfilms is er altijd een slechterik die verslagen moet worden. De scheiding tussen goed en kwaad is in fictie veel duidelijker dan het in de werkelijkheid ooit zal zijn. Grijze gebieden en systematische problemen komen niet aan bod; een superheld hoeft het alleen op te nemen tegen mensen die door en door slecht zijn. We hongeren allemaal naar een doel in het leven, zeker nu het leven zich zo onduidelijk voordoet. Als er geen kwaadaardige mastermind is, dan maken we er zelf wel eentje. Een kwaadaardige groep of persoon die de boel probeert te verzieken, versimpelt de complexe zoektocht naar een levensdoel. Een corrupte regering die om dubieuze redenen probeert te verdoezelen dat de wereld plat is, leidt de aandacht af van confronterende vragen over waarom we ons op deze aarde, of die nou plat of rond is, bevinden en wat hierna volgt.
Misschien ontbreekt het bij complotdenkers wel aan wat kritisch denkvermogen, of misschien hebben ze er juist iets te veel van. Maar iedereen die de zogenaamde ‘wappies’ gedachteloos ridiculiseert, ontbreekt het in elk geval aan empathie. Complotdenkers durven een standpunt in te nemen en actief te streven naar een betere wereld; er zijn veel mensen die dat niet over zichzelf kunnen zeggen.
Babel Magazine 