Laatst zat ik tijdens een koffietje met mijn moeder en haar beste vriendin hardop te denken aan hoe er op de middelbare school een gymleraar was die een relatie had met een scholier en dat ik dat achteraf best wel gek vond. Toentertijd stond niemand er echt van te kijken; de gymleraar was heel jong en het meisje leek, in mijn herinnering, best oud. Mijn moeder en haar vriendin moesten hierom lachen. Dat gebeurde volgens hen vroeger aan de lopende band. Nu neem ik die ‘lopende band’ waar ze over spraken met een grote korrel zout, maar het valt niet te ontkennen dat tijden zijn veranderd en zoiets tegenwoordig steeds meer ondenkbaar is, of in ieder geval minder bespreekbaar. Toen KRO Brandpunt in 2011 onderzoek deed voor een reportage bleken er op de helft van de middelbare scholen seksuele relaties tussen docenten en leerlingen voor te komen. Ook kwam naar voren dat de meeste scholen in deze situaties gewillig de doofpot verkozen om imagoschade te voorkomen. Heel recentelijk is gebleken hoe er structureel onveilige situaties konden ontstaan tussen coaches en kandidaten bij het programma The Voice. Misschien was die ‘lopende band’ waar mijn moeder en haar vriendin over spraken dus helemaal niet zo overdreven en is die lopende band nog even vol met zulke affaires als vroeger alleen is het tegenwoordig minder bekend.
Tekst /// Afra van Ooijen Beeld /// Lesine Moricke
Tijdens dat middagje kletsen met mijn moeder en haar vriendin raakten we steeds verder verzeild in een gesprek over het grijze gebied en over in hoeverre we tegenwoordig wel of niet te moeilijk doen. Het zijn onderwerpen waar ik me eigenlijk niet in het openbaar aan wil branden, maar waarover ik op de een of andere manier toch schrijf in deze Babel. Ik betrapte mezelf erop dat mijn toon, een luttele tien jaar na het behalen van mijn eindexamen, al gevaarlijk veel begon te lijken op die van mijn moeders generatie. Zo verkondigde ik, mijn moeder, of allebei iets in de trant van: ‘Tegenwoordig wordt er veel te moeilijk gedaan over alles, vroeger was het zo veel vrijer, wij rookten nog jointjes samen met onze leraren op kamp en stonden gezamenlijk dronken te dansen op schoolfeesten toen er nog alcohol geschonken werd aan zestienjarigen’.
Steeds meer wordt de rol van machtsverschillen in seksuele relaties bespreekbaar gemaakt, en terecht. Vooral minderjarigen dienen beschermd te worden in verhouding tot meerderjarigen in machtsposities. Ik denk terug aan hoe ik toen ik zelf nog op de middelbare school zat zelf vaak de formele verhouding met favoriete docenten zo veel mogelijk probeerde te vervormen naar een persoonlijke band, en hoe ik daar af en toe een kleine flirt voor in de strijd gooide. Ik vraag me tegenwoordig af of ik als zeventienjarige eindexamenleerling niet dondersgoed wist waar dat geflirt naartoe zou kunnen leiden. Verdomme, wat ben ik blij dat die docenten hun grens kenden, of simpelweg totaal niet geïnteresseerd waren natuurlijk. Ik was me vast en zeker bewust waar zulk geflirt toe kon leiden, maar ik kan achteraf met zekerheid zeggen dat ik nog niet de levenservaring had om goed aan te voelen wat ik nou precies wel en niet wilde. Ik durf er mijn hand niet voor in het vuur te steken dat ik altijd in staat was geweest mijn eigen grenzen te bewaken. Dus nee, gelukkig zijn de tijden veranderd en kunnen seksuele verhoudingen tussen volwassen docenten en minderjarige leerlingen tegenwoordig echt niet meer door de beugel. Dat die grens streng bewaakt wordt, betekent niet gelijk dat de persoonlijke band tussen leraren en leerlingen hoeft te verstijven, want och, wat heb ik goede herinneringen aan het delen van mijn melodramatische puberproblemen met mijn favoriete docenten.
Maar hoe zit het met seksuele relaties tussen docenten en volwassen studenten? Hierbij blijft de ongelijke machtsrelatie bestaan, maar praten we over twee volwassen mensen die soms weinig in leeftijd verschillen. Waarschijnlijk naar aanleiding van het ‘een acht voor een nacht’ incident aan de UvA, zijn veel Nederlandse universiteiten onlangs bezig geweest met het aanpassen van hun gedragscodes. De discussies die hieruit voortkwamen lieten zien dat de meningen hierover verdeeld blijven. Zo publiceerde het studentenplatform van de Universiteit Utrecht, DUB, een paneldiscussie over het mogelijke verbod op liefdesrelaties tussen docenten en studenten van een panel bestaande uit docenten en studenten vanuit verschillende studierichtingen. Sommige studenten deelden hun ervaringen met docenten die avances hadden gemaakt en het ongemak dat zij achteraf voelden over de manier waarop zij extra aandacht hadden gekregen in werkgroepen. Zulk ongemak komt overeen met de ‘voor wat, hoort wat’ ervaringen die de slachtoffers van The Voice deelden tijdens de reportage met Tim Hofman op het YouTube kanaaL BOOS. Vooral jonge meiden waren hierdoor gedupeerd. De manier waarop John de Mol daarna in het interview met Tim Hofman reageerde toonde aan hoe de verantwoordelijkheid voor het creëren van een veilige werkomgeving nog steeds wordt gelegd bij de slachtoffers in plaats van de daders. Ik moet vooral denken aan John de Mols verbijstering over de gebeurtenissen. Volgens hem zou de benaming coach ten opzichte van talent een gelijkwaardiger verhouding insinueren en valt daarmee het machtsverschil wel mee. Mij lijkt de verhouding coach-talent vergelijkbaar met werkgever-werknemer en docent-student, omdat de machtsverschillen op gelijke wijze opereren.
Waar Jonn de Mol zich fel uitsprak tegen relaties tussen coaches en talenten omdat hij het onprofessioneel acht, leek het overgrote deel in de paneldiscussie van DUB tegen zo’n verbod te zijn. Het zou een te grote inbreuk zijn op de privésfeer. Een geluid tegen het verbod benadrukte dat het hierdoor kiezen is tussen de vrijheid van partnerkeuze door te vertrouwen op individuele morele afwegingen terwijl dat niet altijd goed gaat. Of anderzijds kiezen om bescherming te bieden aan kwetsbaren, met als gevolg dat er morele afwegingen gemaakt worden voor anderen waardoor er potentiële harmonieuze relaties beperkt worden of ook verhouding steeds meer in het geheim zullen gebeuren. Ik sluit me aan bij het idee van vrijheid van partnerkeuze, mits er een veilig klimaat bestaat binnen de universiteiten waar studenten hun klachten en ervaringen kwijt kunnen als het misgaat. Inmiddels hebben sommige universiteiten een systeem bedacht waarbij relaties tussen docenten en studenten intern aangegeven dienen te worden, zodat de toetsmomenten kunnen worden nagekeken door andere docenten. Dit lijkt me een goede manier om zulke relaties bespreekbaar te maken en tegelijkertijd verantwoordelijker bezig te zijn met de mogelijke consequenties van ongelijke machtsrelaties. Hoe dan ook ben ik benieuwd naar hoe het in de toekomst zal verlopen met die lopende band. Zolang alles maar bespreekbaar blijft, er een zo veilig mogelijke cultuur wordt gecreëerd voor studenten, en tegelijkertijd niet alle seksuele verhoudingen over een kam worden geschoren.
Babel Magazine 