In Amsterdam zijn vandaag de dag nog veel sporen van het koloniale verleden zichtbaar. De student Geesteswetenschappen hoeft dan ook maar een ommetje te maken om zich bewust te worden van deze geschiedenis. Heb je les op de faculteit en wat tijd te overbruggen of mis je de universiteit na een lange tijd thuisonderwijs? Loop dan deze route langs de Geesteswetenschappenfaculteiten en leer over het koloniale verleden van onze hoofdstad.
Tekst: Robin Phoelich & Lisa Kampen // Beeld: Dorota Dabrowska
START ROUTE
2// Toen: Prinsenhof, Vestigingsplaats West-Indische Compagnie. Nu: Hotel The Grand Amsterdam (Oudezijds Voorburgwal 195-199)
Oorspronkelijk was dit vijfsterrenhotel de eerste locatie van de West-Indische Compagnie (WIC). De WIC werd als handelsorganisatie opgericht in 1621, naar voorbeeld van de VOC. De WIC bezat het alleenrecht voor de handel met alle landen in Afrika en Amerika, maar staat vooral bekend om de Trans-Atlantische slavenhandel. Hierbij werden mensen tot slaaf gemaakt in Afrika en vervolgens over de Atlantische Oceaan naar Noord- en Zuid-Amerika en het Caribisch gebied vervoerd. De Trans-Atlantische slavenhandel is door de Verenigde Naties erkend als de grootste gedwongen migratie uit de geschiedenis en een misdaad tegen de menselijkheid.
Het centrale bestuur van de WIC was in handen van de Heren XIX. Er waren ‘kamers’, dat wil zeggen afdelingen, in Middelburg, Groningen, Hoorn en Rotterdam. De vrij onbekende eerste locatie van de grootste Kamer ‘Amsterdam’ was op deze plek, toen het Prinsenhof geheten. Hier zetelde de WIC van 1621 tot 1623. Het timpaan (de driehoekvormige dakgevel) op de binnenplaats herinnert nog aan deze tijd met afbeeldingen van zeevaarders en een drietand. De naam Prinsenhof dankt het gebouw aan een verblijf van Willem van Oranje in 1581.
Ga over de Lommertbrug en door de Enge Lombardsteeg naar de Wijde Lombardsteeg tot je op het Rokin uitkomt. Aan de overkant van de straat zie je de T-Mobilewinkel
3// Toen: Huis van koopman Bartholomeus de Moor (1573 – 1633). Nu: Winkel van telefoonprovider T-Mobile (Rokin 64)
Telefoonwinkel T-Mobile huist in het voormalige pand van koopman Bartholomeus de Moor (1573-1633). De Moor bezat een aantal panden in Amsterdam die hij elk voorzag van een gevel of daklijst van een ‘moor’. De pijl, boog en veren op dit beeld wijzen erop dat hij de oorspronkelijke bewoners van Amerika heeft willen afbeelden. De Moor was een van de vele immigranten uit de Zuidelijke Nederlanden die eind zestiende eeuw naar Amsterdam waren gekomen en was als koopman betrokken bij de slavenhandel. De nakomelingen van Bartholomeus trouwden met leden van gezaghebbende families. Zo fungeerde de erfgenaam van dit pand, Daniël Jean Bernhard, als geldschieter voor de VOC en werd hij een van de directeuren van de Sociëteit van Suriname. Het steegje rechts naast het pand is nu afgesloten met een deur, maar draagt nog steeds de naam Morensteeg.
SLA OP HET ROKIN RECHTSAF EN LOOP DOOR TOT JE AANKOMT OP DE DAM
4// Toen: Sociëteit van Suriname. Nu: Paleis op de Dam (Nieuwezijds Voorburgwal 147)
Het paleis op de Dam is misschien wel hét bekendste stukje Amsterdam, zowel binnen Nederland als erbuiten. Het paleis op de Dam is ontworpen door Nederlandse architect Jacob van Campen tussen 1648 en 1665. Het paleis is gebouwd als stadhuis en dit is het gebleven tot 1808. Het gebouw voldoet aan de vorstelijke maatstaven van paleisarchitectuur en doet denken aan de klassieke architectuur uit de Romeinse tijd. Op de frontgevel van het gebouw zijn de wereldzeeën afgebeeld, aan de achterkant alle werelddelen. Weinig mensen weten dat hier ooit de Sociëteit van Suriname huisde. Vanaf het einde van de achttiende eeuw viel een groot deel van de kolonie Suriname in handen van Amsterdam. De vergaderingen van de Sociëteit van Suriname, waar het lot van de kolonie bepaald werd, vonden plaats in het paleis op de Dam. De Sociëteit van Suriname was een particuliere, Nederlandse koloniale onderneming. Deze werd in 1683 opgericht en in 1795 opgeheven. Het bestuur van Suriname was beperkt tot de participanten van deze sociëteit. De handel op Suriname was vrij voor iedere burger van de Republiek. De sociëteit zou nog vier jaar voortbestaan na de opheffing van de WIC. In totaal stuurde zij de kolonie langer dan een eeuw aan. Suriname werd dus als het ware bestuurd door een bedrijf. Ook het besluit om mensen uit Afrika naar Suriname te vervoeren was een besluit dat de sociëteit zonder al te veel discussie nam. Dit is opmerkelijk, omdat de slavernij op dat moment in Nederland, onder druk van de kerk, wel ter discussie stond.
Loop vanaf de achterkant van het Paleis op de Dam rechtdoor richting de Herengracht en passeer het P.C. Hoofthuis aan je rechterkant. Sla linksaf op de Herengracht en loop een stuk (door de Gouden Bocht) tot je bij Herengracht 502 uitkomt
5// Toen: Woning van bewindhebber Paulus Godin. Nu: Ambtswoning Burgemeester Femke Halsema (Herengracht 502)
De ambtswoning van burgemeester Halsema en haar voorgangers is de voormalige woning van Paulus Godin (1615 – 1690). Paulus Godin was een koopman, bewindhebber van de WIC en directeur van de Sociëteit van Suriname. Zijn vader en oom behoorden tot de eerste investeerders van de Zeeuwse ‘kamer’ van de VOC. Het huis op de Herengracht liet hij bouwen tussen 1671 en 1672. Aan de plaquette van de woning is het koloniale verleden te lezen, maar verder is dit goed verborgen bij de ambtswoning. De woning is sinds 1927 in gebruik als ambtswoning. Daarvoor werd het bewoond door ‘heren’ en kooplui. Opmerkelijk is dat zowel voormalig burgemeester Eberhard van der Laan als Halsema bedenkingen hebben geuit in de media over het betrekken van de ambtswoning. Dit had echter niks te maken met het koloniale verleden van deze woning, maar met de geschiktheid van de woning voor kinderen of huisdieren.
Keer bij de ambtswoning om en loop terug naar de Vijzelstraat. Sla rechtsaf en loop door tot je bij de Munttoren komt. Ga de Doelensluis over richting het Binnengasthuisterrein en Oudemanhuispoort
6// TOEN: VEILING IN OUDEZIJDS HEERENLOGEMENT (1759). NU: BINNENGASTHUISTERREIN VAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM
Hier stond het Oudezijds Heerenlogement, een herberg voor voorname gasten. In 1874 werd het afgebroken om plaats te maken voor nieuwe bebouwing van het Binnengasthuis. Dit werd het ziekenhuis in het centrum van Amsterdam, wat in 1981 opging in het Academisch Medisch Centrum (AMC). Sinds die tijd zijn de gebouwen in gebruik door de Universiteit van Amsterdam als vestigingsplaats van onder andere de Faculteit der Geesteswetenschappen.
Het Oudezijds Heerenlogement was in de achttiende eeuw vooral in gebruik als veilinglocatie voor onder meer kunst en vastgoed. Regelmatig werden hier Caribische plantages inclusief slaafgemaakten te koop aangeboden. Zoals op 25 juni 1759, toen de ‘capitaale suyker-plantagie’ De Vrede geveild werd. Een advertentie in de Oprechte Haarlemse Courant vermeldt wat er precies bij de koop inbegrepen was: ‘1113 akkers, met desselfs Huyzingen, Lootsen, Neger-Wooningen, Suyker Moolen, Kookhuys, Gereedschappen, Slaven (zo Mans als Vrouwen, oude en jonge)’ (bron: Mapping Slavery). In zo’n inventaris kon men precies zien welke slaafgemaakten er gekocht werden inclusief de namen, beroepen en de geldelijke waarde die aan hen werd toegekend.
EINDE ROUTE
____________________________________________________________________________________________________________
Wil je nog meer wandelen en leren?
Een wandeling rond de universiteitsgebouwen laat zien dat onze hoofdstad doordrenkt is van herinneringen aan het koloniale verleden. Deze korte wandeling is echter nog maar het begin. Zo heeft de creative space van de Faculteit der Geesteswetenschappen, VOX-POP, samen met de master Publieksgeschiedenis het onderzoeksproject ‘De Verborgen Gezichten van het Universiteitskwartier’ opgestart. Dit heeft geleid tot een schat aan verhalen over de koloniale geschiedenis van diverse plekken in het Universiteitskwartier. Verhalen die tot noch toe onderbelicht zijn gebleven binnen de universiteitsmuren. Vanaf oktober worden de uitkomsten gepresenteerd in de vorm van een kritische, interessante en soms wat ongemakkelijke podcastreeks met de titel ‘Far Too Close’. In de podcasts wordt interessant archiefmateriaal versneden met persoonlijke geschiedenissen uit de koloniën en reflecties van UvA-medewerkers hierop.
Voor wie niet kan wachten tot oktober hebben we goed nieuws. De wandeling ‘zwart erfgoed en koloniale geschiedenis’ door Black Heritage Amsterdam Tours brengt je onder begeleiding langs nog meer plekken in het centrum, waaronder langs de Wallen.
Kijk daarnaast eens op de website van Mapping Slavery. Dit initiatief van Dr. Dienke Hondius aan de Vrije Universiteit Amsterdam betreft verschillende kaarten waarop plekken te zien zijn die verbonden zijn aan het Nederlands slavernijverleden en erfgoed. En voor meer informatie over de Sociëteit van Suriname, is het boek Sociëteit van Suriname van geschiedkundige Karwan Fatah Black een aanrader.
Babel Magazine 