In zware tijden, zoals een pandemie, zoeken mensen naar houvast – naar dingen waar ze zelf invloed op kunnen uitoefenen. Deze keer in De Lijst: Stoïcisme.
De Meditations van Marcus Aurelius zou je de psalmen van het stoïcisme kunnen noemen. Aurelius (121 – 180) is een van de boegbeelden van het stoïcisme; de beweging die een sterk contrast maakt tussen dat waar we invloed op hebben, en dat waar we geen invloed op hebben. Onze taak als mens is om ons uiterste best te doen binnen datgene waar we invloed op hebben en alles daarbuiten over te laten aan de goden. Mensen moeten dus vooral niet klagen: alles heeft een reden, ook ons lijden, vraag maar aan de goden.
De Meditations van Aurelius zijn een aantal korte stukjes tekst die beknopt, doch met zekere diepgang, uitleggen hoe een mens dient te leven, denken en handelen. Origineel was de titel To Myself, aangezien de teksten het dagboek van Aurelius waren. De tekst was nooit bedoeld voor publicatie. Gelukkig is dat wel gebeurd, en kunnen mensen van over de hele wereld leren van zijn denkwijzen.
Door de praktische insteek is het stoïcisme een van de meest bekende filosofieën. Je kan op elk blog over zelfverbetering wel een paar artikelen vinden waarin deze filosofische stroming aan bod komt. Zeker nu, wanneer datgene waar we geen invloed op hebben opeens een aanzienlijk grotere rol gaat spelen. Juist in situaties als deze, waarin een onzichtbaar virus ons allen forceert onze gewoontes drastisch aan te passen, zoeken we iets tastbaars waar we ons op kunnen richten, al dan niet voor een gelukkig leven.
Aurelius’ Meditations richten zich vooral op een harmonieuze relatie met de natuur. Volgens Aurelius is het universum één intelligent geheel, waarin alles een aangewezen plek en taak heeft. Wij als mens dus ook. Op kleinere schaal is het de taak van de mens om het goede voor de samenleving na te streven. We hebben dus – niet onverwacht – verantwoordelijkheden jegens onszelf, de samenleving, en de natuur. Wanneer we deze drie taken naleven, zullen we zien dat ze hetzelfde zijn: wat goed voor onszelf is, is goed voor de samenleving en goed voor de wereld. Aangezien het een praktisch gerichte filosofie is, zijn de Meditations van Aurelius het best uit te leggen door ze voor zichzelf te laten spreken. Hieronder volgen er een aantal.
“You should leave another’s wrong where it lies.”
“Reflect, that neither memory nor fame, nor anything else at all, has any importance worth thinking of.”
“Perfection of character is this: to live each day as if it were your last, without frenzy, without apathy, without pretence.”
“[…] a mind free from passions is a fortress […]”
Niet alleen tijdens een pandemie zijn dit soort uitspraken een oase van rust. Eigenlijk zijn het zeer alledaagse uitspraken, die we sinds mensenheugenis in meer of mindere mate toepassen. Ook niet erg verassend, mensen hebben zichzelf altijd al willen verbeteren, hapklare stukken tekst die iedereen in praktijk kan brengen zullen dus altijd in zwang zijn. Wat dat betreft is het stoïcisme een perfect voorbeeld voor ‘populärfilosofie’ (een term gebruikt door elitaire – doch goede – filosofen, die wordt toegepast op filosofie die nét even te praktisch en nét niet diepgaand genoeg is). Zelf ben ik het niet bepaald eens met deze negatieve benaming – wat heb je aan filosofie als alleen een elite het mag beoefenen?
Ondanks de ogenschijnlijke simpliciteit van de houding en geschriften van het stoïcisme, is het een filosofie die dieper gaat dan slechts “hou het hoofd koel”. Wellicht herinner je je het eerdere artikel in dit tijdschrift over het gebruik van oosterse wijsheden in westerse samenlevingen (slechts een klein aspect ervan overnemen en vergeten dat er een geheel wereldbeeld achter schuil gaat): ook bij het stoïcisme geldt dit. Er is in principe niks mis met alleen het praktische aspect ervan te beoefenen. In zekere zin zijn de mentale en spirituele aspecten ervan al zodanig verouderd en omvergeworpen, dat je die niet eens meer kan toepassen. Ook al komt “handen wassen” nergens voor in de Meditations, hij staat vol met andere praktische wijsheden die je ook (juist) nu kunt toepassen, ook zonder de achterliggende context. Maar nu heb je wellicht meer tijd om je erin te verdiepen.
Tekst: Arthur Meijer // Dorota Dabrowska
Mocht je precies dat willen doen, lees dan eens een paar van de volgende titels:
Aurelius, M., Meditations, trans. Hammond, M., Penguin Classics, 2006Epictetus, Discourses and Selected Writings, Penguin Classics, 2008
Babel Magazine 