Het lot van de tulpen

Nu de eerste rook optrekt na de coronacrisis, wordt de schade steeds duidelijker. In de smeulende as blijft een verslagen samenleving achter. Er zijn gigantische kosten gemaakt en de economie ligt in vele landen op zijn gat. Wederopbouw is hard nodig, maar daar lijken ze in Noord-Europa beter voor uitgerust, dan bij de zuiderburen.

‘Ik kan niet al mijn geld uitgeven aan drank en vrouwen om vervolgens u om bijstand te vragen.’ Met deze uitspraak haalde Jeroen Dijsselbloem, toenmalig minister van Financiën en voorzitter van de Eurogroep, zich in 2017 de woede van Zuid-Europa op de hals. Spanje, Portugal en Italië, landen die zwaar getroffen werden tijdens de economische crisis en daarom leunden op Europese fondsen, waren diep gekrenkt. Portugal noemde Dijsselbloem een racist, xenofoob en seksist, en er gonsden stemmen die zijn vertrek als voorzitter van de Eurogroep eisten. 

Westeros

Aftreden hoefde hij uiteindelijk niet, maar zijn opmerking had hem er absoluut niet populairder op gemaakt. Hij verontschuldigde zich door te zeggen dat de opmerking was gemaakt vanuit een ‘strenge Nederlandse calvinistische cultuur’. Zijn uitlating en de reacties die daarop volgden, kenmerken een lange historie van geografische stereotypen. Noord- en Zuid-Europa staan al tegenover elkaar sinds de Oudheid. Romeins geschiedschrijver Tacitus sprak al over de ‘decadentie en corruptie van de Romeinen’ en prees de egalitaire samenleving van de noordelijke Germaanse stammen. 

De verschillen tussen Noord en Zuid werden vaak toegeschreven aan het klimaat. Montesquieu, de bedenker van de trias politica, beschreef in zijn De l’esprit des lois hoe het warmere klimaat van het Zuiden de volkeren vatbaarder zou maken voor emoties en andere sensaties, waardoor ze gepassioneerder zouden zijn dan het Noorden. Het koude klimaat zou ervoor zorgen dat de mensen minder gevoelig zijn, wat leidt tot een oprechte en strikte populatie.

Deze pseudowetenschappelijke uitingen zijn inmiddels allang weerlegd, maar het idee dat het Zuiden en het Noorden fundamenteel verschillen, blijft hardnekkig. Zuiderlingen worden vaak neergezet als een gepassioneerd volk, bestaande uit stevige drinkers en gemakzuchtige werkers. Noorderlingen daarentegen worden gezien als hardwerkend, efficiënt, maar daarmee ook stijf, afstandelijk en humorloos. Terwijl Nederland en Duitsland gezworen broeders zijn van de Night’s Watch, drinken de Italianen en de Spanjaarden hun zorgen weg in King’s Landing. George R.R. Martins Westeros is misschien minder fantasy dan aanvankelijk gedacht.

Hitlersnorretjes en het Parthenon

Nederland schaart zich onder de Noordelijke broeders. Samen met onder andere Duitsland en de Scandinavische landen, behoort het tot de meer kredietwaardige landen van Europa. Landen als Italië of Griekenland kampen nog altijd met grote staatsschulden, die het alsmaar moeilijker maken om geld te lenen, maar waar voornamelijk Italië vooralsnog weinig aan lijkt te willen veranderen. Het land verkiest tot op heden politici die beloven niet te bezuinigen en dus de staatsschuld onveranderd hoog laten. 

Tijdens de economische crisis van 2008 brachten de verschillen in economische stabiliteit Noord- en Zuid-Europa al lijnrecht tegenover elkaar. Griekenland moest gered worden van een faillissement en het economisch superieure Duitsland tastte daarvoor diep in de buidel. Merkel stelde strenge eisen aan de fondsen die richting het Zuiden gingen en dit werd haar niet in dank afgenomen. Griekenland voelde zich ‘gevangen’ onder de strikte maatregelen, en Merkel verscheen al snel met Hitlersnorretjes of stampend op het Parthenon in Griekse politieke cartoons. 

Same thing, different day

Vandaag de dag zijn de deelnemers anders, maar het conflict blijft hetzelfde. Dit keer bevinden Italië en Nederland zich in de arena. De verwachting is dat de economische impact van het coronavirus niet mals zal zijn. De zuinige Nederlanders hebben inmiddels diepe zakken opgebouwd om de klappen op te vangen, maar dat is niet het geval bij de Spanjaarden en de Italianen, die daarnaast ook nog eens aanzienlijk hogere besmetting- en sterftecijfers hebben door toedoen van het coronavirus. Met een oplopend dodental en een achteruitlopende economie ziet het er niet rooskleurig uit voor deze landen. Geen wonder dat zij een beroep doen op de solidariteit van hun Europese broeders, en geen wonder dat de woede des te groter is wanneer deze solidariteit voorwaardelijk blijkt.

De  Europese Unie verschijnt namelijk niet helemaal zonder wapenrusting ten tonele. Na de reddingsmissie tijdens de economische crisis van 2010 werd er besloten de Eurozone veilig te stellen door het opzetten van het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM). Dit noodfonds kan leningen verstrekken aan landen binnen de Eurozone die in financiële moeilijkheden verkeren. Hier zitten echter wel voorwaarden aan verbonden. Voorwaarden waar vooral de zuidelijke landen niet op zaten te wachten toen eventuele steun vanuit dit fonds besproken werd. Het is toch hoge nood, vonden zij. Je gaat me toch niet vragen om mijn huishoudboekje op orde te brengen als ik branden sta te blussen? Vooral Nederlands minister van Financiën en CDA-kopstuk Wopke Hoekstra kreeg de wind van voren. Hij zou zich te hard opgesteld hebben in de onderhandelingen en de voorwaarden die aan de financiële steun verbonden waren, werden niet reëel bevonden aangezien er mensen op sterven lagen.

Knoflookgordel

‘De Nederlandse houding is een voorbeeld van gebrek aan ethiek en solidariteit’, betoogden Italiaanse politici in een open brief in de Duitse krant, Frankfurter Allgemeine. Hierin riepen ze de Duitsers op om de Italianen te hulp te komen, zoals die keer dat de Italianen de Duitsers te hulp kwamen na de Tweede Wereldoorlog. De Nederlanders zijn gierig, was de conclusie. Ze denken te veel aan zichzelf en zijn niet solidair, terwijl dat laatste juist een van de pijlers van de Europese Unie behoort te zijn. Aan wie verkopen ze hun tulpen als er een grote crisis ontstaat, vroeg Romano Prodi, voormalig premier van Italië, zich af. 

Met deze harde verwijten aan het adres van Nederland stak een eeuwenoude tegenstelling opnieuw de kop op: de gierige bloembollenvreters tegenover de knoflookgordel van Europa. 

Het ging er ruig aan toe, vooral in de Zuid-Europese media. Zelfs nadat Hoekstra toegaf weinig empathisch gehandeld te hebben, en een boodschap van solidariteit uit te willen stralen (en daarmee één miljard euro aan steun toezegde), bleven de gemoederen hoog oplopen. ‘Politici in Zuid-Europa gaan er soms wat harder in dan wij in Nederland gewend zijn’, zei Dijsselbloem erover tijdens een uitzending van Op1. ‘Daar schrikken we vaak van. Ik ben eraan gewend geraakt’, vervolgde hij, refererend aan de keer dat hij zijn vingers brandde aan het zuidelijke temperament. Bijna vaderlijk sprak hij over Hoekstra, die zich nu de woede van de mediterrane landen op de hals had gehaald: ‘We hebben vanmiddag even gebeld.’ Wat hij de huidige minister van Financiën had geadviseerd, wilde hij niet zeggen.

Inmiddels is duidelijk dat de financiële steun toch via het ESM zal lopen. De strenge voorwaarden die hiermee gepaard gaan, zijn alleen van toepassing op geld dat niet direct wordt ingezet om de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden. Een crisis lijkt hiermee afgewend, maar het vertrouwen van Italië in de Europese Unie is gekelderd. Dijsselbloem is ervan overtuigd dat het wel los zal lopen. ‘Ik denk dat de belangen van de Eurozone uiteindelijk groter zijn dan alle boosheid van dit moment.’

Tekst: Maryse Boonstra // Beeld: Inge Spoelstra