De meeste mensen kennen Johnny Bravo wel: de geblondeerde hunk van Cartoon Network. Hij heeft aan zelfvertrouwen geen gebrek en is ervan overtuigd dat alle vrouwen hem willen. Een karikatuur, een overdrijving, met groot haar en een nog grotere mond. En sinds begin dit jaar heeft Brazilië haar eigen Johnny Bravo.
Tekst: Danielle Kliwon // Beeld: Katja Schraag
‘Ik, Johnny Bravo, Jair Bolsonaro, heb gewonnen.’ Niet de woorden die men zou verwachten van de president van de Federale Republiek van Brazilië. Bestaande uit ruim 8,5 miljoen vierkante kilometer, is Brazilië het grootste land in Zuid-Amerika en beslaat het bijna de helft van het continent. Het is het vijfde grootste land ter wereld, het zesde grootste land gemeten in bevolkingsomvang, de op zeven na grootste economie en Brazilië huist het grootste regenwoud op aarde: het Amazoneregenwoud. Zeker niet onverdienstelijk. De grootsheid van Brazilië staat echter in schril contrast met de dalende werkgelegenheid. Vele Brazilianen leven onder de armoedegrens, het land kent ongelooflijk veel corruptie, de sociale ongelijkheid is enorm en te midden van deze problematiek zitten de Brazilianen met een leider die zichzelf vergelijkt met tekenfilmfiguur Johnny Bravo. Zijn aanhangers zien hem als dé man die de corruptie in het land zal aanpakken en de economie uit het dal kan helpen. Zijn tegenstanders zien hem als een homofoob en misogynist. Bolsonaro ziet zichzelf blijkbaar als een arrogante, blonde persiflage van Elvis Presley. Maar wie is deze cartooneske Braziliaanse president eigenlijk? Wie is Johnny Bravo Jair Bolsonaro?
Tandarts of het leger
Jair Bolsonaro, tweede naam Messias, is van eenvoudige komaf. Hij speelde volleybal en ging vaak vissen met zijn vrienden. Zijn moeder was huisvrouw, zijn vader tandarts. Van Bolsonaro werd verwacht dat hij eenzelfde pad zou bewandelen als zijn vader: simpel, veilig en voorspelbaar. Althans, tot guerrillastrijder Carlos Lamarca in de jaren 70 de Ribeiravallei, waarin Bolsonaro opgroeide, koos als zijn uitvalsbasis. Enkele jaren eerder had er in Brazilië een staatsgreep plaatsgevonden: het Braziliaanse leger had met hulp van de Verenigde Staten de toenmalige president Joao Goulart afgezet. Een strenge militaire dictatuur volgde. Lamarca was een van de vrijheidsvechters die zich verzetten tegen de militaire overheersing. De komst van Lamarca naar de vallei was een belangrijk keerpunt in Bolsonaro’s leven en zou impact hebben op de nationale historie van Brazilië. Bolsonaro zou getuige zijn geweest van een vuurgevecht tussen de linkse Lamarca en politieagenten. Deze schietpartij en de militaire aanwezigheid die volgde in de vallei, deden zowel Bolsonaro’s passie voor het leger als zijn haat voor linkse politiek (en linkse denkbeelden) ontvlammen. Niet langer wilde Bolsonaro tandarts worden: hij wilde het leger in en opkomen voor alle – in zijn ogen – misstanden in Brazilië. Op zijn achttiende verliet hij het ouderlijk huis en ging hij studeren aan de AGULHAS NEGRAS ACADEMIE voor legerofficieren.
Einde carrière
Aan Bolsonaro’s militaire carrière kwam abrupt een einde in 1986, toen hij ervan werd beschuldigd verscheidene aanslagen te hebben voorbereid om aandacht op te eisen voor de slechte salarissen binnen het leger. Hoewel hij uiteindelijk werd vrijgesproken van alle aanklachten zat een toekomst binnen het leger er niet meer in. Hij was agressief, zo is te lezen in de transcripten van Bolsonaro’s rechtszaak. Zijn argumenten waren niet logisch, noch in balans. Hoewel vrijgesproken, verklaarde het leger hem ‘ongeschikt om officier te zijn’. In diezelfde periode eindigde ook het militaire dictatorschap in Brazilië. Er kwam een nieuwe constitutie en Bolsonaro besloot zijn kansen te wagen in de politiek.
Stupidosaurus
Binnen de politiek ontpopte hij zich als een verdediger van het leger, een romanticus die terugverlangde naar de dictatuur en een tegenstander van democratie. Een koppige man met een beperkt en bekrompen wereldbeeld. Een Stupidosaurus, aldus O Globo, een toonaangevende Braziliaanse krant die hem afbeeldde als een dwaze dinosaurus met legerlaarzen aan. Tegen een vrouwelijk congreslid zei Bolsonaro ooit dat hij haar nooit zou verkrachten, omdat ze dit niet verdiende. Hij toonde zichzelf een trots homofoob, door te stellen dat hij liever een dode zoon had dan een zoon die thuiskwam met een ‘bebaarde’ partner. Zijn vijfde kind, een dochter, noemde hij een ‘zwakheid van het zaad’ en in eenzelfde adem verklaarde hij zwarte Brazilianen, quilombolas, te dom en te dik om zich voort te planten. Een man die geen blad voor de mond nam, zelfs al kwam er geen zinnig woord uit. De man die vandaag de dag president is.
De Hand van God
Aanvankelijk zag het er niet naar uit dat Bolsonaro de presidentsverkiezingen zou winnen. Fernando Haddad en Ciro Gomes deden het beter in de polls en verwacht werd dat beiden in staat zouden zijn om Bolsonaro te verslaan, mocht het zover komen. Tot de steekpartij. Hij was in Juiz de Fora voor een rally. Zijn naam werd gescandeerd. ‘O capitão está de volta!’ [De kapitein is terug!] Plots was daar Adelio Bispo de Oliviera met een mes van twintig centimeter. Hij dreef het tot aan het hilt in Bolsonaro’s onderbuik, ‘een commando van God’, zo zou hij later zeggen. Bolsonaro werd met spoed naar het ziekenhuis overgebracht. Zijn maag was doorboord en hij verloor meer dan twee liter bloed. Bijna kwam hij om het leven, maar hij kreeg er iets kostbaars voor terug: de dag dat Bolsonaro werd neergestoken, was de dag waarop hij de verkiezingen van Brazilië won. Hoewel er nog een volle maand te gaan was voordat de Braziliaanse burgers mochten stemmen, was dit het keerpunt in Bolsonaro’s presidentiële campagne. Zijn oudste zoon twitterde dezelfde dag nog: ‘Vocês acabaram de eleger o president.’ [Jullie hebben net de president gekozen.] Niet alleen gaf de aanval Bolsonaro extra media-aandacht, zijn steekwond zorgde er ook voor dat Bolsonaro niet kon deelnemen aan de eerste televisiedebatten tussen presidentskandidaten. Zijn verwondingen waren te ernstig. Hij woonde uiteindelijk geen enkel presidentieel debat bij, maar het volk had hem omarmd: langzaam maar zeker begon Bolsonaro te stijgen in de polls. En dat allemaal door een steekpartij, op commando van God.
Tropical Trump
In eerste instantie werd Bolsonaro gezien als te extreem, te racistisch, te agressief. Hij zei dingen die anderen niet durfden te zeggen. Maar hoe seksistisch, racistisch en homofoob ook, blijkbaar benoemde hij de dingen die het Braziliaanse volk dacht. Via Twitter en Facebook verzamelde hij trouwe volgers, Bolsominions, en de buitenlandse pers gaf hem de bijnaam Tropical Trump. Voor de buitenwereld geen compliment, maar voor Bolsonaro wel. Waar Trump claimt Amerika weer great te maken, wil Bolsonaro Brazilië weer groots maken: ‘Brasil acima de tudo, Deus acima de todos.’ [Brazilië voor alles, God boven alles]
Corrupção política
Tijdens zijn inauguratie speech beloofde Bolsonaro de Brazilianen dat hij het land ‘zou bevrijden van corruptie’. Inmiddels is duidelijk dat zijn administratie net zo corrupt is als die van zijn voorgangers. Bolsonaro’s zoon, Flavio, wordt verdacht van het witwassen van geld, er loopt een onderzoek naar de onpartijdigheid van de minister van Justitie, en de minister van Toerisme zou campagnegelden achterover hebben gedrukt. Nepotisme is hen ook niet vreemd: zo heeft Bolsonaro weer een andere zoon benoemd tot ambassadeur in Amerika. Over het bestrijden van corruptie heeft hij al een aantal maanden niets gezegd.
Bolsonaro palmde het volk in met opruiende woorden, loze beloftes en een messensteek die hem uiteindelijk meer goed dan kwaad heeft gedaan. Na bijna een jaar is er nog niks veranderd noch beter geworden. Terwijl het Amazoneregenwoud afbrandt en de criminaliteit in Brazilië weer stijgende is, post de president ongepaste opmerkingen op sociale media over de vrouw van de Franse president Macron. Bolsonaro’s presidentschap lijkt een verzameling van gênante headlines en schaamteloze uitspraken te worden. Ook de publieke opinie schijnt langzaamaan te veranderen. Steeds meer burgers keren zich tegen Bolsonaro.
Een man van het volk
Byro, woonachtig in Brazilië, is ondanks alles nog groot fan van Bolsonaro. Hij meent dat ‘de Legende’, zoals zijn aanhangers hem noemen, de oplossing is voor alle problematiek in Brazilië. Dat er nog weinig zoden aan de dijk zijn gezet, noemt hij ‘praat van haters’. ‘Ook Rome is niet in één dag gebouwd,’ zo stelt Byro. Hij is van mening dat het niet aan Bolsonaro ligt, dat geen van zijn campagnebeloftes zijn ingelost. De president wordt tegengewerkt door mensen die niet het beste met Brazilië voor hebben. Mensen die hem liever zien falen, omdat ze jaloers op hem zijn. Wanneer hij wordt gevraagd naar de, op z’n zachtst gezegd, onhandige uitspraken van Bolsonaro, het branden van het Amazoneregenwoud en zijn chaotische buitenlandse beleid, gooit Byro het op zwartmakerij van de media. ‘Bolsonaro is de toekomst van mijn land,’ meent Byro. ‘Hij is een normaal persoon, net als jij en ik, geboren op het platteland, geboren onder de mensen. Niet zoals de elite politici die de afgelopen jaren ongehinderd mijn land de afgrond in konden helpen.’ Dit is een sentiment gedeeld door vele van Bolsonaro’s aanhangers: zijn bescheiden afkomst maakt hem een man van het volk en daar houden Brazilianen van.
Best-case scenario bestaat niet
Voor de geboren Braziliaan Leonardo, inmiddels inwoner van Amsterdam, is het duidelijk: Bolsonaro is niet de Messias die hij zelf denkt te zijn. Leonardo komt uit een fraai middenstandsgezin Zijn familie behoort niet tot de rijkere Brazilianen, maar ze zijn zeker niet arm. Hij slaat de gebeurtenissen in zijn land met gepaste bezorgdheid gade. Zijn familie heeft niet gestemd, zowel niet op Bolsonaro als op zijn linkse tegenstander in de tweede ronde, Fernando Haddad. Het was voor hen kiezen uit twee kwaden. Met in zijn achterhoofd dat Bolsonaro een groot fan is van een dictatuur en een militaire achtergrond heeft, ziet Leonardo niet snel ruimte voor verbetering. Bolsonaro verzamelt volgens hem zijn naaste familie en vrienden om zich heen en plaatst hen op invloedrijke posities binnen zijn administratie. ‘Een Latijns-Amerikaanse familie dynastie’, zo noemt hij het zelf. ‘In het ergste geval, is Brazilië over een aantal jaar, wellicht een aantal maanden, een dictatuur. Bolsonaro heeft zijn voorliefde voor deze manier van heersen nooit onder stoelen of banken gestoken. En in het beste geval?’ Hij kan er zo snel niet op komen. Hoewel hij hoop houdt, bestaat een best-case scenario voor hem niet. ‘Ik weet waar ik Brazilië wil zien over tien jaar: een bloeiende economie, een toeristische trekpleister, een land dat veilig is waar corruptie tot het verleden behoort. Ik zie alleen geen enkele manier hoe we daar met Bolsonaro aan het roer kunnen komen.’ En met hem velen.
Zowel de Human Rights Watch (HRW), een internationale organisatie die zich richt op mensenrechten, en de United Nations (UN) hebben zich recentelijk uitgesproken tegen Bolsonaro. Ze beschuldigen hem onder andere van van het goedkeuren van politiegeweld, het aansporen van illegale houtkap in het Amazonegebied en het steunen van martelingen. Bolsonaro vernauwt de democratische ruimte die er in een republiek hoort te zijn. Hij voelt zich verheven boven de wet en internationale organisaties maken zich hierom zorgen. Leonardo’s vrees wordt gedeeld, want, zo stelt Kenneth Roth, hoofd van de HRW: ‘…dit is hoe autoritaire overheden ontstaan. Door presidenten die denken dat ze boven de wet staan. Dit is hoe ‘gekozen’ dictaturen ontstaan.’
Voor de critici, zowel internationaal als nationaal, die Bolsonaro en zijn beleid in twijfel trekken, en voor de politici die het land weer op de rails willen krijgen, heeft Bolsonaro een duidelijk antwoord. Een antwoord dat duidelijk maakt dat hij zichzelf boven de wet ziet. Almachtig. Hij is tenslotte de president. Hij is de grote leider. Wat de rest vindt, daar trekt hij zich niet veel van aan.
‘Eu, Johnny Bravo, Jair Bolsonaro, ganhou, porra!’
Babel Magazine 