Zonder de Amstel had Amsterdam niet bestaan. Toch moest de rivier in de jaren 30 ruimte maken voor vernieuwing. Hoe wordt de oorspronkelijke waterloop van de Amstel gebruikt in het Amsterdam van nu?
Tekst: Vincent Kuyper // Beeld: Jan Daalder
Het is al eerder voorgekomen dat de Amstel moeite ondervond bij het afwateren. In het begin van de 12e eeuw kon de rivier nog niet fatsoenlijk haar water kwijt op het waterbekken van Almere en de Waddenzee. Het was daarom vooral een drassig gedoe in het Amstelland. Door de stormvloeden in 1170 en 1196 ging Nederland in een korte tijd ingrijpend op de schop. De Amstel plukte de vruchten van deze rampen en kreeg een enorme upgrade. Het water van de Amstel had opeens een open verbinding met het achterland en de rivier werd een monding die toegang bood tot de splinternieuwe Zuiderzee. Handelaren uit Duitsland konden hierdoor opeens doorvaren naar dit gebied. De Nederlandse boeren zagen een kans om handel te drijven met de Duitsers en vertrokken linea recta naar de oevers van de Amstel. Deze bedrijvigheid heeft ervoor gezorgd dat er een nederzetting ontstond met een naam die ons allen bekend voorkomt: Aemstelredamme.
De slagader van de stad
In de gloriejaren van de Amstel naderde de rivier nog eenzaam en onafhankelijk de vestingwerken van Amsterdam. Na verloop van tijd was het voor de rivier echter niet meer mogelijk om lekker vrij rond te meanderen. Dit was te wijten aan kanalisatie en de enorme groei van de stad. Waar de Amstel vroeger voldoende bewegingsruimte had, wordt zij nu omringd door de concrete jungle van het urbane leven. Hoewel de rivier aardig moest inperken in haar vrijheid, bezorgt zij wel hordes toeristen een onvergetelijke dag. Zij kunnen gelukkig sterven als ze de Amstel en de Magere Brug hebben gefotografeerd. De ooit zo onstuimige rivier is getemd, zonder dat ook maar iemand iets weet van haar ontstaansgeschiedenis.
Om binnen de vestingwerken van Amsterdam te kunnen treden, moest de rivier eerst langs de Regulierspoort. Nadat de poort in 1618 in vlammen opging, besloot het stadsbestuur alleen de westelijke Regulierstoren te herbouwen. Deze toren heeft de tand des tijds doorstaan en is nog steeds te bewonderen op het Muntplein. De westelijke toren, die te herkennen is aan de achtkantige bovenbouw, werd in 1672 omgedoopt tot de Munttoren. In dat jaar was het niet mogelijk om zilver en goud te transporteren naar de muntplaatsen Dordrecht en Enkhuizen, waardoor het wachthuis opeens transformeerde tot een munthuis. De toren zal door zijn naam voor de rest van zijn leven herinnerd worden aan deze gebeurtenis, en zal de geschiedenisboeken ingaan als de toren die indirect betrokken was bij de muntproductie.
Over met de pret
Als de Amstel de Regulierspoort was gepasseerd, drong zij eindelijk het hart van het centrum binnen. Via het Rokin en het Damrak stroomde de rivier het IJ in. Precies tussen deze twee waterlopen bevond zich de Dam, die toen bekend stond onder de naam Middendam. Het plein op de Dam werd door het toenemen van de handel het economische epicentrum van de stad. Deze groei was nooit mogelijk geweest zonder de aanwezigheid van de Amstel. Door de rivier konden de koopwaren vervoerd worden naar de handelaren op de Dam. Op een gegeven ogenblik bleek het niet meer lucratief om per boot de koopwaren te vervoeren. De jaren van lof en eer waren over; de Amstel was aan vervanging toe.
In de jaren 30 werd de Amstel in twee etappes gedempt, ten gunste van nieuwe vervoersmiddelen. Waar oorspronkelijk de Amstel stroomde, bewegen mensen zich tegenwoordig in een voertuig naar keuze. Zelfs de Amsterdamse metro maakt gebruik van de oude rivierbedding van de Amstel. Tijdens de aanleg van de Noord/Zuidlijn zijn 697.235 archeologische vondsten gedaan, waardoor we nog even werden herinnerd aan de geschiedenis van de handelsstad. Aan de oevers van deze rivier is Amsterdam ontstaan en blijft hij zich vandaag de dag ontwikkelen.
De Amstel was destijds de snelweg van de stedelijke infrastructuur dwars door het centrum van de stad. In het Amsterdam van nu bevindt de Amstel zich op een donkere locatie diep onder de grond. Zij heeft zichzelf opnieuw uitgevonden en faciliteert sinds 22 juli 2018 de Noord/Zuidlijn van de Amsterdamse metro. De Amstel is terug van weggeweest, alleen in een nieuw jasje.
Babel Magazine 