Pura vida

Door: Maryse Boonstra
Afbeeldingen: Justin Nuij

Het groeiende aantal toeristen vormt een aanslag op de planeet. Maar hoe reis je nou eigenlijk een beetje verantwoord? Costa Rica geeft het goede voorbeeld.

Wie heeft het tegenwoordig niet gedaan: een paar maanden backpacken door Azië. Gewapend met een gigantische rugzak, Dopper en een foeilelijke afritsbroek word je uitgezwaaid door je familie en je halve Facebook-vriendenkring, alsof je in een aflevering van Ik vertrek zit. Terwijl je je vervolgens vol ligt te gieten met cocktails op een hagelwit strand is je ecologische voetafdruk vast niet het eerste waar je je druk om maakt. Een populaire variant op de Azië-backpacker is de taalreiziger in Spanje of Latijns-Amerika, waarbij je na een godsvermogen en drie weken Spaans leren alleen de zin ‘Sangria, por favor’ onder de knie hebt. Reizen wordt steeds populairder, in welke vorm dan ook. Van een tussenjaartje om even de wereld te zien kijkt tegenwoordig niemand meer op, en we spenderen ook nog het liefst een paar maanden in het buitenland met een Erasmusbeurs. Toch komt het niet als nieuws dat het toenemende toerisme ook heel belastend kan zijn. Vervuiling, verdreven lokale bevolking; er zitten veel haken en ogen aan.

Grote steden zoals Barcelona en Amsterdam raken overspoeld door toeristen die de stad bijna onleefbaar maken voor de bewoners. Amsterdam is inmiddels gestopt met de stad promoten voor toeristen, omdat het de constante stroom nauwelijks aankan. Vakantie gaat om de ervaring, en bewustzijn rondom duurzaamheid is hierdoor meestal het laatste aandachtspunt op het lijstje. De recent ingevoerde vliegtaks vormt een van de maatregelen om het groeiende aantal toeristen, en daarmee de schadelijke effecten op het milieu, te verminderen. Toch blijkt dat maar weinig mensen zich door een dergelijke maatregel tegen laten houden. Aangezien we ons niet laten ontmoedigen om te reizen, kunnen we misschien beter zelf leren om milieuvriendelijker te reizen.

Ecotoerisme is een opkomend begrip als het aankomt op verre reizen. Het idee is simpel: dezelfde fantastische ervaring als bij gewoon toerisme, maar zonder het land daarbij schade toe te brengen. Dit kan door het verblijven in duurzame hotels, het steunen van lokale projecten voor het behoud van dieren en milieu en het vermijden van schadelijke ondernemers.

Puur leven in Costa Rica

Een vooraanstaand land in het opkomende ecotoerisme is Costa Rica. Witte stranden, regenwoud, vulkanen; Costa Rica kent het allemaal en strijdt hard voor het behoud ervan. Het motto van het land is dan ook pura vida, wat zoiets betekent als ‘puur leven’ of ‘simpel leven’. Deze woorden reflecteren de houding van de meeste Costa Ricanen: leef puur en wees dankbaar.

Vierdejaars toerismestudent Emma Kok ervoer deze manier van leven rechtstreeks tijdens haar onderzoek naar duurzaam reizen in Midden- en Zuid-Amerika. ‘Als we de aarde leefbaar willen houden zal iedereen rekening moeten houden met duurzaamheid tijdens het reizen,’ vindt Emma. ‘We zien reizen tegenwoordig als een recht, maar als we in dit tempo doorgaan met schadelijk toerisme kunnen we dat recht de volgende generaties niet eens meer garanderen.’

Drie weken trok Emma voor haar project door Costa Rica en maakte hierbij kennis met de vriendelijke bevolking en de vele duurzame projecten die het land kent. ‘Vrijwel alle locaties die ik heb bezocht worden gerund door families of er werken alleen locals. Veel van de accommodaties verbouwen hun eigen groenten en fruit en gebruiken deze producten ook in de keuken. Bij een tekort aan eigen producten wordt er ingekocht vanuit lokale winkels zodat deze ook profiteren van de aanwezigheid van toeristen.’

Van resorts naar eco-lodges

Een goed voorbeeld van duurzame accommodaties zijn eco-lodges, zoals de Buena Vista Lodge in Rincon. Dit hotel maakt gebruik van een grote tuin waar ze van alles verbouwen. Ook zorgen ze voor hun eigen composthoop en brengen ze bezoekers in contact met de lokale bevolking door middel van milieuvriendelijke activiteiten, zoals afval ruimen.

Carao Project is een andere duurzame accommodatie, gesitueerd aan de westkust van Costa Rica. Het is een ambitieus project van oprichter en bouwer Roberto, die zich richt op samenleven met de natuur en verantwoord toerisme. Momenteel bestaat de plek uit zes boomhutten, zelfgebouwd door de jonge oprichter. De accommodatie heeft een zoutwater zwembad zodat er geen chloor gebruikt hoeft te worden. Voedsel in de vorm van groenten en fruit wordt eigenhandig verbouwd. Daarnaast wordt vis en vlees aangeschaft op lokale markten. Ook heeft Roberto op het terrein een eigen waterput gegraven en een systeem aangelegd richting de boomhutten. Hiermee verzorgt hij het water voor de toiletten, de douches, het schoonmaken, etc. Ook organiseert Carao Project duurzame activiteiten. Zo kun je hier een beach cleanup doen, waarbij je helpt met het schoonhouden van Playa Camanoral, een populaire plek voor schildpadden om hun eitjes te leggen.

Niet iedereen ziet het natuurlijk zitten om afval op te ruimen tijdens hun vakantie. De meeste mensen gaan immers op vakantie om even te ontkomen aan de dagelijkse verplichtingen. Zich bekommeren om morele kwesties zit er dan niet in. Je hoeft dan ook niet met een prikker het strand op om verantwoord vakantie te vieren. Kleine aanpassingen aan je normale reisgedrag maken al een enorm verschil. Zo is het in Puerto Viejo de Talamanca niet meer dan normaal om een fiets te huren om zo het dorp te verkennen, waardoor het dorp bijna volledig autovrij is.

Back to basic

Emma was het meest onder de indruk van de gastvrijheid van de Costa Ricanen. ‘We claimen graag dat we op reis gaan om kennis te kunnen maken met andere culturen, maar verblijven vervolgens alleen maar in all-inclusive resorts en bezoeken hotspots die volledig verpest zijn door het toerisme: dat heeft nog maar weinig met cultuur te maken.’

Verantwoord reizen en het steunen van lokale ondernemers laat je kennis maken met een hele andere kant van het land. Er is een scala aan mensen dat hun huis openstelt voor toeristen in de vorm van homestays. In Juanilama, het westen van het land, hebben enkele lokale families een project opgesteld om toeristen te kunnen ontvangen en ze kennis te laten maken met het leven op het land. Toeristen krijgen hier een inkijkje in het echte leven van veel Costa Ricanen, maar kunnen ook activiteiten ondernemen zoals paardrijden, vogels spotten of wandelen. De families spreken geen woord Engels, dus de communicatie is primitief, maar de mensen zijn er niet minder vriendelijk door.

‘Ik sliep in Juanilama bij een wat ouder koppel die we voor de gelegenheid abuelo Tico en abuela Tica mochten noemen: opa Tico en oma Tica. Tico en Tica is hoe men naar Costa Ricanen refereert,’ vertelt Emma. ‘Het is geweldig om te zien hoe open deze mensen zijn. Tico heeft zijn hele jeugd met ons gedeeld en uitgelegd hoe hij hier terecht is gekomen.’ Nadat hij zijn beide ouders verloor kwam hij op straat terecht en ging het snel bergafwaarts met hem. Zijn redding was het ontmoeten van zijn vrouw. Ze wonen sindsdien samen in het nog redelijk primitieve Juanilama. Het koppel heeft een eigen huis gebouwd en leeft nu van het land. Ze houden koeien voor de melk en rapen de eieren van de kippen. Sap wordt gemaakt van het fruit dat in de tuin groeit. ‘Hoewel zij in feite niks hadden, wilden ze alles met ons delen. Zoiets kom je niet vaak tegen in Nederland.’

De ervaring heeft een grote indruk op Emma achtergelaten. ‘Het klinkt cliché, maar van dichtbij meemaken hoe deze mensen leven doet je realiseren hoe goed we het eigenlijk hebben. Het benadrukt alleen maar meer hoe egoïstisch het eigenlijk is dat we reizen een recht vinden en we ons er maar weinig om bekommeren of het vervuilend is of niet.’

Duurzaam toerisme vermindert misschien de impact van de toeristenstroom, maar voorkomt de schadelijke gevolgen van toerisme niet geheel. Om op de plek van bestemming te komen wordt nog steeds het vliegtuig gepakt en ook in eco-lodges kunnen toeristen voor overlast zorgen. Veel nadelen met betrekking tot toerisme zijn simpelweg niet te vermijden.  Toch hoopt Emma dat meer mensen zich bewust gaan worden van hun reisgedrag. ‘Ik vind absoluut niet dat mensen minder moeten gaan reizen. Er is zoveel te zien en ik denk dat het belangrijk is dat we in aanraking komen met andere culturen en gebruiken. Erkennen dat er veel kleine dingen zijn die we kunnen doen voor minder invasief toerisme is de eerste stap. Pak een keer de trein als je niet per se met het vliegtuig hoeft, steun lokale ondernemers, ga eten bij lokale restaurants of onderneem duurzame activiteiten.’ Duurzaam reizen voorkomt schade aan onze bestemming niet, maar maakt het in ieder geval minder. En dat is een stap in de goede richting.