Het zijn af en toe net mensen

We investeren jaarlijks gigantische bedragen in de tien koningshuizen
die Europa nog rest. Het grootste deel van de koninklijke families bekleedt
de troon al honderden jaren en stamt af van de voorvaderen van het huidige
Europa. De monarchie is een bron van historie en traditie, maar in tijden
waarin we tradities in twijfel beginnen te trekken, is ook het koningshuis
aan herevaluatie toe.

Tekst: Maryse Boonstra // Beeld: Bob Foulidis

In januari 2020 schokten prins Harry en Meghan Markle de wereld door afstand te doen van hun koninklijke verantwoordelijkheden en aan te kondigen dat ze financieel afhankelijk zouden worden. Hun wensen bleken onverenigbaar met de verwachtingen vanuit het koninklijk huis. Hierbij speelde het ongetwijfeld een rol dat Meghan sinds haar huwelijk met de Britse prins onder vuur lag in de tabloids en in de ogen van het Britse publiek maar weinig goed kon doen. Dat Meghan niet kon aarden te midden van het circus kan haar, wanneer we monarchie onder de loep nemen, misschien niet eens kwalijk genomen worden. Europese koningshuizen zijn vaak flink vastgeroest in traditie. Met de veranderende wereld om ons heen kunnen we ons afvragen: hoe wenselijk is de monarchie nog?

Habsburgse kin

Veel Europese monarchieën zijn al enkele eeuwen van kracht en worden in stand gehouden door traditie. Ook de Van Oranje-Nassaus zitten al ruim tweehonderd jaar op de Nederlandse troon. Europa telt vandaag de dag nog tien monarchieën met een eerstgeboorterecht. Dit houdt in dat de troonopvolgers altijd erfgenamen zijn van de zittende vorst of vorstin. Vele van de huidige vorstendommen bestaan uit families die de troon al decennia bekleden.

Huwelijken met andere koninklijke families waren vroeger vrij gebruikelijk. Het objectief was het ‘puur’ houden van de bloedlijn, wat op den duur zorgde voor Game of Thrones-achtige praktijken. De genenpoel werd kleiner en steeds meer koninklijke families deelden dezelfde voorouders. Pas in het begin van de twintigste eeuw, toen meer onderzoek gedaan werd naar biologie en erfelijkheid, werd duidelijk dat dergelijke praktijken tot aangeboren afwijkingen konden leiden. Een fameus voorbeeld was de Habsburgse kin: een prominent vooruitstekende kin die overheerste binnen de Habsburgse stamboom.

Huwelijken binnen koninklijke kringen zijn met de tijd minder populair geworden, maar dat verandert niks aan de stamboom. Alle huidige Europese monarchieën stammen bijvoorbeeld af van een gezamenlijke voorouder: Johan Willem Friso van Nassau-Dietz. Onze eigen koning Willem-Alexander is daardoor een verre neef van Queen Elizabeth II, die nog altijd de troon van het Verenigd Koninkrijk bekleedt. Harald V van Noorwegen is een van de Europese staatshoofden die nog het dichtst bij de Britse koningin staat. Zij delen Edward VII als overgrootvader.

Met de jaren is het gelukkig normaler geworden om buiten de koninklijke kringen te trouwen. Zo trouwde Willem-Alexander met de Argentijnse Máxima en de Britse prins Harry koos dus voor de Amerikaanse Meghan Markle. Toch zijn huwelijken tussen koninklijke families nog niet volledig uitgebannen. Sterker nog, in 1982 vond een dergelijk huwelijk nog plaats tussen prins Nikolaus van Liechtenstein en prinses Margaretha van Luxemburg.

Vakkenvullen

Door de jaren heen zijn veel tradities veranderd of geheel verdwenen. Zo kent Nederland niet langer ‘de adel’ en heeft het koningshuis in veel landen tegenwoordig meer een symbolische dan een uitvoerende functie. Het huidige systeem berust echter nog altijd op een oud, hiërarchisch model gebaseerd op rangen en standen. Almachtige koningen hebben we allang niet meer. Nederland kent bijvoorbeeld de constitutionele monarchie, wat betekent dat de vorst gebonden is aan de grondwet. Koning Willem-Alexander valt ook onder ministeriële verantwoordelijkheid, wat betekent dat wanneer hij zich misdraagt, Mark Rutte daarvoor opdraait.

Waarom blijft een dergelijk systeem toch op zijn plek? Alleen omdat een stel edellieden zich een paar honderd jaar geleden massaal heeft voortgeplant en wij het incestueuze nageslacht graag lintjes door zien knippen? Het is niet de eerste keer dat het systeem in twijfel wordt getrokken. Er zitten dan ook zeker voordelen aan het hebben van een koninklijke familie. Zo levert de uitstraling van de koninklijke familie bij handelsmissies veel aandacht op voor bedrijven. Eveneens profiteren bedrijven met een koninklijk stempel van het imago van het koningshuis. Zij hebben hierdoor vaak een voorsprong ten opzichte van concurrenten die niet met de monarchie geassocieerd worden. Het hebben van een koninklijke familie levert economisch gewin op en dat is, naast de culturele en rechtsstatelijke argumenten, vaak de belangrijkste reden om het koningshuis aan te houden.

Voor die resultaten wordt er echter ook flink wat geld het paleis in gepompt. Enkele jaren geleden was er nog veel te doen om het zakgeld dat prinses Amalia zou krijgen, wanneer ze in 2021 achttien jaar zou worden. Het beoogde bedrag van 1,5 miljoen schoot veel mensen in het verkeerde keelgat. Hoewel het overgrote deel van dit geld waarschijnlijk besteed wordt aan officiële zaken zou er toch nog een bedrag van ongeveer 250.000 euro overblijven voor de jonge prinses. Voor een eventuele studie hoeft Amalia dus niet bij DUO aan te kloppen.

Deels is het natuurlijk logisch. Als toekomstige Koningin der Nederlanden kan Amalia moeilijk de vakken vullen bij de Albert Heijn, onder het toeziend oog van een teamleider en drie bodyguards. Desalniettemin is er veel te doen over de hoogte van de uitkeringen die de koninklijke familie ontvangt. Veel mensen vragen zich af of de kosten opwegen tegen de baten en of we niet enorm veel belastinggeld investeren in het in stand houden van een verouderende traditie.

Prins Pils

Dat mensen vraagtekens zetten bij sommige gebruiken, is in Nederland wel duidelijk. De Nederlandse monarchie wordt allang niet meer zo serieus genomen als misschien enkele decennia geleden. Het daverende succes van LuckyTV-karikaturen Willy en Max liet zien dat Nederlanders er niet voor terugdeinzen om hun eigen koningshuis in de zeik te nemen. LuckyTV was niet de eerste die het koningshuis onder handen nam. Jaren eerder imiteerde Sanne Wallis de Vries toenmalig koningin Beatrix al in het programma Kopspijkers, waar keiharde satire de boventoon voerde. Toch schuilt in deze satire ook een bepaalde genegenheid. Willy is misschien wel een omhooggevallen prins Pils, maar hij is wel ónze prins Pils. En hoewel de hese lach van Max menig kijker de tranen over de wangen doet lopen, hullen we ons nog altijd massaal in het oranje gedurende Koningsdag om de verjaardag van de koning te vieren. Voor veel mensen heeft het koningshuis een culturele waarde. Voor deze mensen vormt het koningshuis in tijden van tegenspoed een baken of neemt de vorst of vorstin een voorbeeldfunctie aan in het geval van maatschappelijke problemen. Om deze rol te vervullen is de opsmuk nodig. Ritjes in een Gouden Koets, georganiseerde fotomomenten en statisch gezwaai vanaf het bordes: het hoort allemaal bij het leven van royal en draagt bij aan het zorgvuldig opgepoetste imago.

De essentie van iedere monarchie is dan ook het imago. Dat heeft in vrijwel ieder koninklijk huis wel een paar stoten moeten verduren, maar dit is stiekem ook waarvoor we de monarchie in stand houden. We willen weten wie de mensen zijn achter de façade. Wat er achter die kokette glimlach schuilt. We smullen niet voor niets zo van The Crown. Meghan heeft zich aan het stramien van de Britse monarchie onttrokken. Of dit goed is voor het imago van de monarchie is de vraag, maar ach, die royals, het zijn af en toe net mensen.