Vergeten verkiezingen

Door: Maryse Boonstra
Beeld: Elianne Koolstra

De Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen zijn nog maar net achter de rug. Op 23 mei worden we echter opnieuw bij de stembus verwacht, ditmaal voor de Europese Parlementsverkiezingen.

De posters van de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen beginnen langzaamaan af te bladderen. Toch is er geen tijd om achterover te leunen. Als het aankomt op de hoeveelheid stemgerechtigden die de moeite neemt om ook daadwerkelijk die stem uit te brengen, bungelen de Europese Parlementsverkiezingen met een opkomst van 37,3 procent bij de laatste verkiezingen in 2014 genadeloos onderaan. In de afgelopen jaren hebben de Kamer-, gemeenteraads- en de Provinciale Statenverkiezingen nog altijd meer mensen weten te trekken. Waar hebben de Europese Parlementsverkiezingen deze impopulariteit aan te danken?

Die afgebladderde posters van de Provinciale Statenverkiezingen stralen nu misschien iets troosteloos uit, maar hebben wel hun taak vervuld. Of je de afgelopen verkiezingen hebt gestemd of niet: je was hoogstwaarschijnlijk wel op de hoogte van de verkiezingen. Er ontbreekt iets op de straten, en dat zijn de blauwe posters met twaalf gouden sterren die schreeuwen: ‘De Europese Parlementsverkiezingen komen eraan!’. Een kleine rondvraag in je eigen kring vertelt je waarschijnlijk ook genoeg: men is zich er nauwelijks van bewust dat er überhaupt iets plaatsvindt.

Heel vreemd is deze onwetendheid niet. Door gebrek aan informatie weten maar weinig mensen wat er op Europees niveau speelt, laat staan wat het Europees Parlement daarin kan betekenen. De Parlementsverkiezingen vinden daarnaast maar één keer in de vijf jaar plaats, waardoor de laatste stemming alweer in 2014 werd gehouden, een jaar waarin de meeste studenten nog niet eens de stemgerechtigde leeftijd hadden bereikt. De Europese Unie zelf doet maar weinig om meer aandacht te vragen voor de verkiezingen. Hoewel er deze keer meer campagnes en informatieve middelen op de planning stonden, is er door een gebrek aan budget teleurstellend weinig materiaal beschikbaar om ons bewust te maken van de aankomende verkiezingen.

Wat doet het Parlement?

De verantwoordelijkheid voor het uitbrengen van een weloverwogen stem, of überhaupt afweten van het bestaan van de Europese Parlementsverkiezingen ligt dus bij onszelf. Het geheel blijft relatief mysterieus. Op wie moet je bijvoorbeeld gaan stemmen? Heeft het eigenlijk wel zin om te stemmen? En wat doet de Europese Unie nou helemaal voor mij?

De reden dat hier zoveel onduidelijkheid over bestaat komt door de complexe opbouw van de Europese Unie. Besluitvorming tussen de inmiddels 28 lidstaten is geen gemakkelijke opgave en er is dan ook veel overleg en regelgeving nodig om consensus te bereiken tussen dit grote aantal landen met een brede diversiteit aan cultuur, geschiedenis en denkbeelden. Het resultaat is dat veel mensen geen idee hebben hoe de Europese Unie opereert en zich verloren voelen in de bureaucratische rompslomp.

Een kleine spoedcursus over dit onderwerp doet wonderen. Zo telt het Europees Parlement op het moment 751 zetels. Voor de komende Parlementsverkiezingen is dit aantal teruggebracht tot 705 zetels door het vertrek van het Verenigd Koninkrijk. 29 zetels in deze formatie worden bekleed door Nederlandse politici die direct door ons worden verkozen. Deze politici vertegenwoordigen nationale politieke partijen, waardoor er dus afgevaardigden van bijvoorbeeld D66 of de PvdA een plek in het Europees Parlement hebben. Het Europees Parlement is het enige Europese orgaan dat rechtstreeks door de bevolking wordt benoemd en is daarom een belangrijk democratisch instrument. Door de jaren heen is het Parlement behoorlijk uitgebreid en tegenwoordig heeft het een zwaarwegende stem. Zo heeft het Parlement, samen met de Raad van de Europese Unie, wetgevende macht. Wetsvoorstellen die vanuit de Europese Commissie komen, kunnen door het Parlement worden aangenomen, gewijzigd of afgewezen. Ook heeft het Parlement inspraak met betrekking tot de Europese begroting. Het voorstel hiervoor komt eveneens vanuit de Europese Commissie, maar het is aan het Parlement, in samenwerking met de Raad van de Europese Unie, om deze begroting in z’n geheel goed te keuren of niet.

Het Europees Parlement heeft dus best wel wat te zeggen. Om ervoor te zorgen dat Europarlementariërs stemmen op basis van algemeen belang en niet alleen nationaal belang, is het Parlement opgedeeld in meerdere fracties die verschillende politieke kleuren vertegenwoordigen. Momenteel zijn dat er acht. Zo’n fractie moet uit minstens 25 leden bestaan, die minstens een vierde van de lidstaten vertegenwoordigen. Dit ook weer om te voorkomen dat fracties alleen de belangen behartigen van specifieke landen. Bij de Europese Parlementsverkiezingen stemmen we op nationale politieke partijen die, eenmaal verkozen, zich aan kunnen sluiten bij een fractie met soortgelijke ideeën of kunnen besluiten een eigen fractie op te richten. Naast de fracties zijn er ook enkele Europarlementariërs die zich bij geen enkele fractie hebben aangesloten, maar doordat deze dus vaak alleen staan hebben ze een minder grote inbreng.

Aan het hoofd van elke fractie staat een Spitzenkandidat, vergelijkbaar met de Nederlandse lijsttrekker. De bedoeling van zo’n Spitzenkandidat is dat deze campagne kan voeren voor de fractie in de Europese Unie. Ook is deze persoon de officiële kandidaat voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Als de Spitzenkandidat een meerderheid van het Parlement voor zich weet te winnen, wordt hij of zij verkozen tot voorzitter van de Europese Commissie en daarmee de opvolger van de huidige voorzitter, Jean-Claude Juncker.

In tegenstelling tot de veronderstelling van veel mensen bestaat het Europees Parlement lang niet alleen maar uit EU-aanhangers. Ook voor mensen die pessimistischer zijn over het doen en laten van de Unie is stemmen een must, want zorgen voor verbetering begint bij het laten horen van je stem. Zo is er bijvoorbeeld de meer Eurosceptische fractie EVDD (Europa van Vrijheid en Directe Democratie), of ENV (Europa van Naties en Vrijheid). In deze laatste fractie zijn bijvoorbeeld het Franse Front National en de Nederlandse PVV vertegenwoordigd. Beide fracties staan bekend om hun kritische houding ten opzichte van de Europese Unie. Eveneens eurosceptisch, maar meer politiek links is de GUE/NGL (Confederale Fractie Europees Unitair Links/Noords Groen Links), dat zich verzet tegen de toenemende supranationale Europese samenwerking vanuit een socialistisch oogpunt.

Stemmen? Op wie dan?

De reden dat je nu waarschijnlijk nog geen idee hebt van wie er verkiesbaar zijn voor de opkomende verkiezingen is omdat de precieze kandidaten nog helemaal niet bekend zijn. Iedereen die kandidaat wil staan voor de verkiezingen moet zich namelijk registreren bij de Kiesraad voor 9 april. Na 9 april publiceren de verschillende politieke partijen een lijst van hun kandidaten op hun websites. Ook dit vergt dus enige mate van uitzoekwerk van de kant van de stemmer. Wel zijn veel van de Spitzenkandidaten al bekend. Zo is duidelijk dat PvdA’er Frans Timmermans de PES (Party of European Socialists) van de Socialisten en Democratengroep van het Parlement gaat vertegenwoordigen en dat er kans is dat hij daarmee voorzitter van de Europese Commissie wordt. Een andere (mogelijke) Nederlandse Spitzenkandidat kan de EGP (European Green Party) gaan vertegenwoordigen, deze partij heeft namelijk GroenLinks-lid Bas Eickhout genomineerd.

Hoe blijf ik op de hoogte?

Zoals is gebleken vergt actief Europees burgerschap nogal wat eigen inbreng. Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel mensen zich al snel laten ontmoedigen, wat resulteert in de lage opkomstpercentages tijdens de Europese Parlementsverkiezingen. De Europese Unie heeft echter een grotere impact op ons dagelijks leven dan we ons meestal bewust van zijn en er zijn genoeg prangende vraagstukken waar veel mensen een mening over hebben. De Parlementsverkiezingen bieden ons de mogelijkheid deze mening te laten gelden door te kiezen wie ons vertegenwoordigen op een Europees niveau, zodat ook Europese burgers inspraak hebben als het aankomt op vluchtelingenkwesties, klimaatvraagstukken en economische groei. Voor wie deze kwesties aandoen als een ver-van-mijn-bed-show bestaat www.what-europe-does-for-me.eu. Op deze website kan je inzoomen op lidstaat en zelfs op regio om zo te zien wat de Europese Unie in je naaste omgeving in de afgelopen jaren heeft betekend.

Voor wie het toch een onduidelijk verhaal blijft vinden of zich gewoon beter wil laten informeren zetten enkele organisaties zich in om de verkiezingen onder de aandacht te brengen en mensen op de hoogte te brengen over het doen en laten van de Unie. Zo kun je je aanmelden via www.ikstemdezekeer.eu om regelmatig relevante informatie te ontvangen over de verkiezingen. Ook organiseren ze, samen met het Europees Parlement en diverse lokale partners, evenementen in Nederland en vele andere EU-landen om de verkiezingen te promoten. Via de website kan je gemakkelijk zien welke evenementen in jouw buurt plaatsvinden. Ikstemdezekeer.eu benadrukt dat zonder mond-tot-mondreclame de boodschap nooit ver zal reiken en roept daarom iedereen op de verkiezingen zoveel mogelijk onder elkaars aandacht te brengen.

Een ander initiatief komt van interdisciplinaire studentenorganisatie AEGEE. De organisatie strekt zich uit over heel Europa en heeft leden in meer dan 40 landen. Het streven is om een democratisch en divers Europa op te bouwen. Daarvoor zijn actieve en geïnformeerde burgers nodig. De campagne ‘Y Vote’ is dan ook in het leven geroepen om veel jonge Europeanen beter te kunnen informeren met betrekking tot de Europese Parlementsverkiezingen, de Europese instituties en de Unie in het algemeen. Aan de hand van Y Vote organiseert AEGEE daarom diverse bijeenkomsten en lokale evenementen waar men vaak gratis aan kan schuiven om zich verder te informeren. Ook is er onlangs een Y Vote-app in het leven geroepen die een stem-instructie bevat per Europees land. Omdat de procedure per lidstaat verschilt helpt de app je door te laten zien hoe je moet stemmen en waar je dat kan gaan doen.

Deze organisaties demonstreren dat, hoewel de informatie ons iets minder braaf gevoerd wordt dan we gewend zijn, er talloze mogelijkheden zijn om bewuster te worden van de aanwezigheid van de Europese Unie in het dagelijks leven. Cruciale vraagstukken worden momenteel op Europees niveau voor je besloten en jij kunt daar inbreng in hebben. Inmiddels is het niet meer de vraag óf je stemt, maar op wie.