Door: Jan Daalder
Burn-out, stress, faalangst; het moderne leven is niet makkelijk voor de jonge generaties. Een nieuw voorstel van Tim den Besten en Damiaan Denys is om al die emoties te omarmen en eens lekker te zwelgen. Maar zwelgen in het zwelgen lijkt geen goed idee.
Monocultuur van vreugde, succes en schoonheid
VPRO-presentator Tim den Besten en Damiaan Denys, psychiater in het AMC en hoogleraar aan de UvA, riepen onlangs in een uitzending van Jinek op tot een ‘nationale zwelgavond’. Een avond waarop we even het streven naar perfectie en geluk laten voor wat het is en ons voor de verandering ‘onderdompelen in gevoelens van melancholie, mislukking en ongeluk’. Want dat schijnt, volgens het nieuwste onderzoek in de psychiatrie, gezond te zijn. Die opgekropte negatieve gevoelens moeten er af en toe eens uit kunnen. Het interview bij Jinek was meer dan een oproep, het was ook een promopraatje voor de VPRO-uitzending die de week erop op tv te zien was met de treffende naam: De nationale zwelgavond.
Natuurlijk is onze monocultuur van vreugde, succes en schoonheid problematisch. Zoals Denys deze herfst in een veelbesproken interview met NRC Handelsblad nog zei, is het probleem dat mensen in rijke landen ‘te veel verwachten van psychologen en psychiaters. En van het leven zelf. We willen tegenwoordig altijd gelukkig zijn. Ons goed voelen. Ons niet vervelen. Lijden is er niet meer bij. Ben je bang? Verdrietig? Eenzaam? Boos? Dat accepteer je niet, je zoekt hulp.’ Volgens hem heeft maar zes à zeven procent van de bevolking écht psychiatrische hulp nodig. Voor het overige deel kan de nationale zwelgavond waartoe hij samen met Den Besten opriep een oplossing zijn: het gros van de mensen heeft genoeg aan een avond bankhangen en eens goed zwelgen in de eigen ongelukkigheid. Impliciet in die redenering is dat die mensen de volgende dag weer aan het werk gaan en niet verder moeten zeuren.
Tegelijkertijd zie je dat het streven naar perfectie een fenomeen is dat de laatste jaren heel veel aandacht krijgt. In alle kranten staan er achtergronden, interviews met psychologen en nieuwe cijfers van onderzoeksbureaus over dit onderschatte probleem. Ook Babel heeft er meerdere keren over geschreven, ‘Het ambigue portret van de millennial’ door Gwyneth Sleutel en Karen Zijl en ‘We moeten meer minder doen’ door ondergetekende.
Maar is het nog wel een onderschat probleem als wij worden doodgegooid met artikelen, tv-programma’s en films over het onderwerp? Is de diagnose niet voor een groot deel al de behandeling? Bewustwording is de helft van het werk. We moeten misschien zelfs uitkijken dat dat zwelgen niet de zoveelste schijnoplossing is, een die op de oppervlakte het bestaan dragelijker kan maken, net zoals eerder mindfulness, yoga en sabbaticals als magische oplossing werden geopperd maar vaak slechts doekjes voor het bloeden zijn. En bovendien, is dat zwelgen niet allang gemeengoed geworden? Maar eerst: wat is zwelgen überhaupt?
zwel·gen (zwelgde of zwolg, heeft gezwolgen)
1 gulzig, onmatig eten, drinken: hij zwelgt in al die ruzies, geniet ervan
Deze definitie in de Van Dale is niet bepaald verhelderend. Het is dan ook een lastige term, waar iedereen net iets andere ideeën en connotaties bij schijnt te hebben. De connotatie met eten en drinken, is in de context van mentale druk niet erg relevant (al is het eerste voor velen een oplossing voor het tweede). Denys noemt zwelgen ‘het onbehagen van jezelf koesteren’, ‘het genieten van het ongelukkig zijn’. Dat is nadrukkelijk niet negatief. Het probleem is namelijk niet dat de wereld moeilijk is of dat onze verlangens verder gaan dan onze beperkingen, maar dat we dat niet kunnen accepteren. Het streven naar ultiem geluk en daarin tekortschieten is immers iets van alle tijden.
Dát is wat Denys en Den Besten met zwelgen willen bereiken: ervoor zorgen dat ongelukkigheid er weer mag zijn. Sterker nog, de pijnlijke kanten van het bestaan, de ongelukkigheid, horen bij het leven, maken het misschien zelfs mooi.
De donkere kanten van zwelgen: social anxiety op Tumblr
Denys stipt in de uitzending van Jinek kort de gevaren van het zwelgen aan. Denys: ‘Het mag geen act worden. Als het iets wordt om te voldoen aan je eigen individualisme en narcisme, dan gaat het zwelgen zijn doel voorbij.’ Om goed te kunnen zwelgen moet je je overgeven aan het zwelgen, letterlijk en figuurlijk achteroverleunen, \de negatieve gevoelens over je heen laten komen, zonder daar iets mee te moeten doen.
Toch zie je dat sommige mensen erin doorslaan. Door het collectief zwelgen in de gedeelde misère kun je elkaar meetrekken in een negatieve spiraal, die om kan slaan in nihilisme. Dit is iets wat je met name ziet op het internet: in de door jonge meisjes gedomineerde ‘Tumblr-sphere’. Bekend zijn natuurlijk de ‘emo-blogs’ uit de vroege 21ste eeuw waar zelfmoord of zelfverminking verheerlijkt werden. Dát is gelukkig verdwenen, maar daarvoor in de plaats zijn subtielere vormen van leedromantisering gekomen. In de zogenaamde ‘soft grunge’-stijl worden het lijden en de moeilijkheden van het bestaan uitgedrukt in zwart-witte, associatieve afbeeldingen met veel regen, vergezeld van uit hun context getrokken, dramatische quotes. Het zijn met name meisjes die op deze blogs actief zijn en het voornaamste onderwerp is hun ‘social anxiety’, hun frustraties over de niet-waargemaakte verwachtingen die zij hebben of hadden op het terrein van vriendschap en relaties. De stijl wordt ook wel ‘sad chic’ genoemd. Naast deze plaatjes wordt er ook echt gepraat over de problemen waarmee de gebruikers worstelen. Veel gebruikers hebben dan ook veel aan deze open plek om (anoniem!) over hun problemen te praten. In een artikel in The Guardian van 19 mei 2016:
‘These communities, which cannot guarantee professional help or alleviate the burdens of people with limited resources to gain care, [can provide] a community for people experiencing illness that is still subject to intense stigma.’
Het gevoel niet alleen te zijn vinden veel gebruikers fijn. Dat kan echter omslaan als het een soort wedstrijd wordt: wie heeft de allerergste problemen? Dat kan een negatieve spiraal veroorzaken; je bent pas echt cool als je de ernstigste problemen hebt. Dat is vooral gevaarlijk op een forum waar veel onzekere tienermeisjes komen, een enorm beïnvloedbare groep.
Daarnaast zijn Den Besten en Denys volwassen, in tegenstelling tot de meeste gebruikers van Tumblr. In een artikel van NRC over eenzaamheid pleit Gerine Lodder, onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen, voor extra aandacht voor de cognitieve ontwikkeling van adolescenten: de denkpatronen die zij ontwikkelen blijven hen hun hele leven bij.
Mildheid
‘Zwelgen’ is, hoe je het wendt of keert, toch een negatieve ervaring: je geeft negatieve gevoelens de ruimte (al ben je daar dan wel weer van aan het genieten). Een andere oplossing, die misschien niet zo snel tot een negatieve spiraal leidt, is die van psychiater Edel Maex. In een interview in De Volkskrant zet hij uiteen hoe ‘mildheid’ de beste oplossing is voor alle psychologische moeilijkheden van de moderne mens. Wat is dat precies? Maex: ‘Het gevoel dat de meeste mensen krijgen als ze een kindje van een jaar of 1 zien proberen te lopen, inzakken, opklimmen. Je doet niets, voelt een mix van vertedering en aanmoediging en aanschouwt.’ Volgens hem is het de gulden middenweg tussen ‘wegduwen en zwelgen’. Dat is nogal iets anders dan het ‘onbehagen koesteren’ van Denys. Bij het zwelgen geef je je emotie ruim baan, terwijl bij het ‘beoefenen’ (bij gebrek aan een betere term) van mildheid, een zekere afstand wordt bewaard tot de emotie.
Natuurlijk stellen Denys en consorten niet voor om van zelfmedelijden een dagelijkse bezigheid te maken. Tim den Besten maakte er één avond van. Maar ik denk dat het risico niet onaanzienlijk is dat dat zwelgen een dagelijkse bezigheid wordt. En als we toch gaan zwelgen, maak het dan geen intense ervaring, maar hanteer enige mildheid. De nationale zwelgavond duurde bijna anderhalf uur. Volgende keer misschien twintig minuten?
Babel Magazine 