Online activisme en politieke polarisatie

Door: Maryse Boonstra
Beeld: Anne Posthuma

Van het uitlichten van bodyshaming tot het aankaarten van racisme: het gebeurt allemaal op het Instagramaccount @Zeikschrift van activiste en academica Madeleijn van den Nieuwenhuizen (27). In drie maanden tijd groeide haar account van 5000 tot bijna 18.000 volgers. Babel praat met haar over activisme en politiek.

‘Missen zijn huppelkutjes die hun tietjes willen laten zien’ en ‘Mannen moeten hun zaad kwijt’. Het zijn citaten uit de bladen die Madeleijn van den Nieuwenhuizen, beter bekend onder haar Instagram-pseudoniem ‘Zeikschrift’, sinds 2016 van commentaar voorziet en op haar pagina plaatst. Het lijken vaak onschuldige artikelen, met een knipoog naar de lezer. ‘Waarom je boven de 28 de minirok beter achterwege kunt laten’, ‘hoe krijg jij een slanke summer body’, enzovoort. Dat leeftijdsregels voor kleding onzin zijn, en dat een voller lichaam ook een prima summer body kan zijn, gaat aan deze bladen voorbij.

(In)tolerant Nederland

Van één zo’n stuk vergaat de wereld niet, erkent Madeleijn, maar als je alle stereotypes en maatschappelijke verwachtingen bij elkaar optelt, openbaart zich een kwalijke tendens. ‘In Nederland hebben we de neiging om onszelf vooral te feliciteren en te denken: wij zijn er al’, zegt Madeleijn. ‘We zien onszelf graag als een tolerant volkje en een progressieve kartrekker. De realiteit valt vaak tegen. Leuk hoor, bladen die met de Pride regenboog-emoji’s de wereld insturen, maar als ze de rest van het jaar alleen maar enorm heteronormatieve artikelen publiceren, is daar toch iets mis.’

Dat we toch een stuk minder progressief zijn dan we vaak denken, uit zich in de media. ‘De media hebben veel interactie met de maatschappij. Het is een wisselwerking: mensen passen in hun dagelijks leven stereotypen toe die voorbijkomen in de media en omgekeerd’, stelt Madeleijn. ‘We kijken eigenlijk nauwelijks op van het feit dat er in sommige Nederlandse tijdschriften bar weinig mensen van kleur zijn vertegenwoordigd, en als de zoveelste spelshow à la Mars tegen Venus op televisie verschijnt, zitten we allemaal braaf voor de buis.’

Het latent aanwezige seksisme in de Nederlandse media is lang niet het enige wat Madeleijn tegen de borst stuit. Het gebrek aan gelijkheid in het algemeen is de drijfveer van haar activisme en zorgde voor de opzet van Zeikschrift. ‘Je hoort vaak in diversiteitsdiscussies met betrekking tot bepaalde banen dat kwaliteit bovenaan staat en dat iedereen die goed genoeg is een hoge functie kan krijgen. Maar dat is niet waar. Er bevinden zich gewoon meer sociale en economische obstakels op het pad van sommigen dan op het pad van anderen. Of dat nou is omdat van vrouwen verwacht wordt dat ze voor de kinderen zorgen of dat iemand met een migratieachtergrond niet wordt uitgenodigd voor een gesprek vanwege een niet-Nederlandse achternaam.’

Die ongelijkheid ziet Madeleijn vaak terugkeren in diverse uitingen en profileringen in de Nederlandse media. ‘Ons tolerante zelfbeeld heeft ons in slaap gesust’, vindt Madeleijn. ‘Er heersen best veel kwalijke denkbeelden rondom ras, religie, gender of seksuele geaardheid en alleen als je het patroon hierin aantoont, kun je het idee overstijgen dat dit allemaal incidentjes zijn. Dat was eigenlijk het idee achter Zeikschrift: die zogenaamde incidenten bundelen en zorgen dat het niet langer te ontkennen valt dat het onderdeel is van een groter geheel.’

Gebrek aan gesprek

De rake kritiek die Madeleijn levert, combineert ze met een dosis humor en nuance. Haar online activisme heeft haar inmiddels een flinke achterban opgeleverd. Negatief commentaar krijgt ze zelden. Dat komt omdat ze openstaat voor de dialoog zegt ze zelf. ‘Vaak merk je op sociale media dat als je niet onderbouwd iets af loop te zeiken, je een soortgelijke reactie terugkrijgt. Als jij zegt: dit is problematisch en wel om deze, goed onderbouwde, redenen, zul je veel minder ‘kankerhoer’ terugkrijgen.’

Madeleijn vindt het vooral belangrijk dat er een platform is voor kritiek op de media. ‘De bladenindustrie heeft heel lang gefunctioneerd zonder zichtbaar protest, omdat er geen platform voor was. Je gaat niet op de Dam staan protesteren omdat Esquire beweert dat mannen emotionele holbewoners zijn, maar als je een brief stuurt, haalt het ook niks uit. Afwezigheid van kritiek betekent niet per se dat het onderhuids niet leeft, maar de mensen moeten wel ergens heen kunnen. Mijn account is daar een goed voorbeeld van geworden, dat merk je aan de reacties onder mijn posts.’

Het probleem met kritiek is dat men de dialoog steeds vaker achterwege laat, merkt Madeleijn. En dat is in tijden van politieke polarisatie juist zo essentieel. Ik vraag naar haar kijk op de huidige politiek. ‘In Nederland is het op het politieke vlak een tijd lang best rustig geweest en waren we het over veel dingen eens. Met de veranderingen in de economie, socioculturele onrust en de opkomst van een snelgroeiende groep mensen met radicalere meningen kwam daar verandering in. Dan kun je er niet meer vanuit gaan dat iedereen het wel met je eens is. Dan moet je standpunten weer gaan onderbouwen.’

‘Als jij een mening hebt over het klimaatbeleid, de dividendbelasting, vrouwen in de politiek of wat dan ook: weet waarover je het hebt. Ken de feiten en verdiep je in de ander. Zorg maar dat je sterk staat in die discussie en kan onderbouwen waarom je het niet met iemand eens bent.’ Eenzelfde ideaal streeft Madeleijn na met haar account. ‘Zeikschrift gaat over de media, maar in essentie over de maatschappij. Ik probeer daarmee zeker aan te zetten tot actieve reflectie en argumentatie en om dingen waarbij veel mensen misschien al een onderbuikgevoel hadden in een bredere sociaalhistorische context te plaatsen.’

Ode aan het poldermodel

Buiten haar inzet online is Madeleijn ook niet vies van een daadwerkelijke protestmars. Zo liep ze mee in de Women’s March en de Klimaatmars in Amsterdam. Hoewel veel van het huidige protest zich naar het internet heeft begeven, vindt de jonge activiste niet per se dat we passief zijn geworden – een veelgehoord commentaar in het huidige mediatijdperk. ‘Online speech betekent niet automatisch passieve speech. Je hoeft niet met je protestbord naar buiten om activistisch te zijn. Wel zijn we vaak liever lui dan moe en nemen we minder de moeite om onszelf te verantwoorden. Het is gemakkelijk om achterover te leunen en te denken: Iedereen snapt toch dat seksisme verkeerd is, of: Het is toch algemeen bekend dat Zwarte Piet racisme is? Nee, dat is een luie houding, leg me maar uit waarom dat zo is. We vermijden het gesprek. Het gesprek aangaan kost immers veel meer energie. Iemand een racist of een seksist noemen is zo gedaan.’

Als je het Madeleijn vraagt, valt er nog flink wat te verbeteren in onze maatschappij. Toch snapt ze best dat kritiek sommige mensen rauw op hun dak kan vallen: ‘Wat je bijvoorbeeld merkte ten tijde van de hele MeToo-discussie is dat veel mannen er heel defensief van werden. Het ‘Wow, ik mag ook niks meer zeggen’-gevoel. Ik denk dat dat een soort transitiefase is waar we doorheen moeten. Het kan zijn dat je je bepaalde dingen nooit gerealiseerd hebt en er nu pas op attent wordt gemaakt. Het is best logisch dat daar een tegengeluid op komt, en dat dat misschien ook weer een tegengeluid veroorzaakt. Toch moet je uiteindelijk door met elkaar.’

Madeleijn vreest dat de politieke polarisatie alleen maar toeneemt als we niet langer de moeite doen om een gezamenlijke oplossing te vinden. ‘Waar we onszelf vooral voor moeten behoeden, is dat we vervreemd raken van elkaar. Je zag het bijvoorbeeld bij Trump-stemmers in Amerika. Deze mensen zijn na de verkiezingen als een groep volslagen idioten weggezet en daardoor alleen maar moeilijker terug te halen voor de Democratische Partij. Als je geen moeite meer doet om je te verdiepen in de ander speel je polarisatie in de hand. Ik ben godsblij dat Nederland een parlementaire democratie is en geen tweepartijenstelsel heeft. Ode aan het poldermodel en het benodigde gesprek.’

Over de toekomst van Zeikschrift is Madeleijn nog niet helemaal uit. Met haar aankomende PhD in New York zal ze het druk genoeg hebben. Toch vindt ze het belangrijk om een connectie te behouden met de Nederlandse maatschappij en ziet ze haar doel nog niet als bereikt: ‘Ik ga dit natuurlijk niet tot in de eeuwigheid doen, op een gegeven moment is je punt wel gemaakt, maar voorlopig valt er nog genoeg aan de kaak te stellen.’