Brecht, de conciërge van mijn school, vertelde mij laatst iets interessants over muzikant Frank Zappa. Volgens hem gebruikte Zappa – allicht enigszins tegen de heersende verwachting in – geen drugs. In plaats van een zegel lsd op zijn uitgestoken tong te laten smelten, luisterde hij voor geestelijke bedwelming bijvoorbeeld naar composities van Karlheinz Stockhausen. Zelf had ik tot dat moment nog nooit van deze Duitser gehoord.
Tekst /// Lucas Gortemaker Beeld /// Jolan Lammertink
Toen ik thuiskwam, zocht ik direct wat over Stockhausen op. Blijkbaar was hij een nogal invloedrijke en controversiële katholieke componist in de tweede helft van de vorige eeuw. Na de Tweede Wereldoorlog ging hij aan de Musikhochschule in Keulen studeren. Hier kwam hij in aanraking met nieuwe muziek, die ten tijde van het naziregime niet echt gewaardeerd werd en in sommige gevallen zelfs verboden was. Tussen 1955 en 1956 verwezenlijkte hij de experimentele compositie Gesang der Jünglinge, als voortvloeisel van de Parijse elektronische muziekstroming musique concrète. In vele bronnen wordt deze compositie het eerste elektronisch muzikale meesterwerk genoemd. Stockhausen had de inventieve intentie om veelstemmig gezang te doen samensmelten met elektronische klanken voor een mis in Der Kölner Dom. Vermoedelijk vond de bisschop het indertijd ongepast om luidsprekers tot de kathedraal toe te laten, waardoor het werk daar niet ten uitvoer werd gebracht. Als alternatief nam Stockhausen het muziekstuk op in de Keulense Westdeutscher Rundfunk studio, met de vocalen van slechts één twaalfjarig sopraantje. De lyrics werden gebaseerd op het derde hoofdstuk van het Bijbelse boek Daniël, waarin drie jongemannen in een brandende oven worden gegooid omdat ze het vertikken een gouden beeld van hun koning in de provincie Babel te aanbidden. Hun gezang vanuit het vuur werd door niemand minder dan God opgemerkt.
Waarom zijn we dan ook niet net als gisteren op Ameland gebleven en dankzij zoveel daglicht bejubeld in hoge of lage frequenties in de kamer waar pure medeklinkers gewoon voor het oprapen lagen?
Inmiddels was ik enorm benieuwd geworden: het was hoog tijd het nummer van dertien minuten eens op te zoeken en te beluisteren.
Op Spotify stond een spelfout in de titel van het nummer. Bij het drukken op play traden ogenblikkelijk sinistere impulsen op in mijn lichaam. Mijn hoofd steeg diep onder water en Josef suist hoe dan ook complex in mijn oor dat zich de fluitketel op het fornuis levendig herinnerde. De kleuterschool was immers allang uit de mode waar de ramen wijd openstaan. Vervolgens dook ik onder andere witte lakens van IKEA met lange bruine strepen en korte bruine streepjes die hem liever niet gehoorzamen. Vanaf het plafond onder mij van ongeveer drie meter vierenveertig droop de lamp en begon steeds meer op mandarijn te lijken. Waarom zijn we dan ook niet net als gisteren op Ameland gebleven en dankzij zoveel daglicht bejubeld in hoge of lage frequenties in de kamer waar pure medeklinkers gewoon voor het oprapen lagen? Uren of minuten bliezen tegenwoordig amper nog op de radio in verschillende timbres, dát is nu wel duidelijk… enzovoort.
Circa dertien uur later werd ik zwetend wakker.
De volgende dag op school kwam ik Brecht tegen in de lift. Voldaan vertelde ik hem dat ik Gesang der Jünlinge van Karlheinz Stockhausen eindelijk had geluisterd. Hij trok het gezicht van een kind dat iets bitters moet doorslikken. “Verschrikkelijk… toch?”
Babel Magazine 