Zo zijn kinderen tegenwoordig

Tekst door Sybren Sybesma, beeld door Esther de Groot

De serie Adolescence (te zien op Netflix) houdt de gemoederen flink bezig sinds ze in maart verscheen. Vrijwel elke krant heeft er wel een artikel aan gewijd. De serie wordt door critici ‘confronterend’ en ‘indringend’ genoemd en heeft bij volwassenen (en vooral ouders) een gevoelige snaar geraakt. Daarbij zou je haast vergeten dat Adolescence ook een cinematografisch juweeltje is.

De serie

Vroeg in de ochtend valt een arrestatieteam een woning binnen in een doodnormale, ogenschijnlijk rustige Britse wijk. Ze zijn op zoek naar de zoon van het gezin, Jamie. Zijn      ouders schrikken zich uiteraard het leplazarus wanneer de agenten met getrokken wapens in de vestibule staan. Een aantal van hen rent de trap op, langs de verstijfde vader, naar Jamies slaapkamer. De dertienjarige jongen plast van schrik in zijn broek. De hoofdrechercheur vertelt hem zijn rechten, staat hem toe zich te verkleden en brengt hem naar een busje. Zijn verbijsterde vader, gespeeld door Stephen Graham, schreeuwt hem toe dat hij niets tegen de politie moet zeggen en dat zij ook naar het politiebureau zullen komen.

De rest van de eerste aflevering is een maalstroom aan gesprekken en bureaucratische procedures, waarbij al meteen duidelijk wordt hoe sterk de serie cinematografisch gezien in elkaar zit. De vier afleveringen zijn in één take opgenomen, waarbij de camera dicht op de personages zit. Er is weinig rust: de camera is continu in beweging. En er is weinig ruimte: de camera trekt door gangen en kleine kamers, en zelfs als je in de buitenlucht bent, zorgt het feit dat de camera dicht bij de personages blijft ervoor dat je weinig van de omgeving meekrijgt. Vooral in de eerste aflevering zorgt dat voor iets overweldigends. De makers willen laten zien wat er allemaal op een kind afkomt als het wordt opgepakt.

Interessant genoeg staat Jamies schuld buiten kijf: aan het einde van de eerste aflevering heb je het onomstotelijke bewijs gezien. Hij heeft een klasgenote, Katie, om het leven gebracht. Daarmee is de serie – zoals de afgelopen tijd vaak is gememoreerd – geen whodunnit, maar een whydunnit.

Op zoek naar Jamies motief gaan de hoofdrechercheur en zijn partner in de volgende aflevering naar Jamies middelbare school. Ze treffen er totale wanorde aan, haast wetteloosheid: kinderen pesten elkaar, dagen leerkrachten uit en zijn onrustig. Als het brandalarm afgaat en ze zich buiten in het gelid moeten opstellen, slaan ze alle aanwijzingen van de docenten in de wind. In deze chaos proberen de twee politieagenten met leerlingen te praten. Ze vragen zich af wat de relatie was tussen Katie en Jamie: op Instagram leken ze vriendelijk contact te hebben. Maar waarom heeft Jamie haar dan vermoord?

Het is uitgerekend de zoon van de hoofdrechercheur die hem uitlegt dat de zaak anders in elkaar steekt: die emoji’s die Katie daar onder Jamies bericht heeft geplaatst zijn niet zomaar emoji’s, ze betekenen iets! De staaf dynamiet staat voor een ‘call to action by the manosphere’. Het punt dat de schrijvers willen maken: volwassenen zijn (tegenwoordig) niet thuis in de leefwereld van kinderen. Dat blijkt overigens ook uit het script, waardoor de tweede aflevering wat mij betreft de zwakste is. De makers zijn zo druk bezig de generatiekloof te benadrukken dat het haast gênant wordt. Dat men moet uitleggen dat emoji’s betekenissen hebben, voelt bijvoorbeeld enigszins gedateerd.

De derde aflevering is het hoogtepunt van de serie. In een weergaloos kammerspiel zijn we getuige van een gesprek tussen Jamie en zijn psychologe, waarbij Owen Cooper als Jamie een indrukwekkende acteerprestatie neerzet. Met de psychologe worden we heen en weer geslingerd tussen hoop, angst, berusting en, ergens, medelijden.

In de slotaflevering volgen we Jamies vader, moeder en zus als ze proberen vaders verjaardag zo gewoon mogelijk te vieren. Maar er zijn spanningen in het gezin, en onverwachte gebeurtenissen brengen die naar boven. Het slot van de serie is van een buitengewone emotionele intensiteit en grote schoonheid, waarbij Stephen Graham opnieuw laat zien wat een schitterende acteur hij is. In een korte scène met perfect gekozen muziek weet hij zo’n rijk palet aan emotionele schakeringen te tonen dat de beelden nog lang nadreunen.

Slotoverpeinzingen

De serie is ingeslagen als een bom. En terecht, op verhaalniveau en op het technische vlak gooit Adolescence hoge ogen. Toch vraag ik mij af of de boodschap – de generatiekloof die er tegenwoordig op het gebied van sociale media heerst – wel verstaan wordt. Er wordt gewerkt aan lesmateriaal dat is gebaseerd op de serie en overheden roepen ouders op de serie met hun kinderen te kijken. Natuurlijk, één verhaallijn gaat over pesten – ‘de gevaren van sociale media’, zo je wilt – en het is belangrijk dat kinderen praten over wat ze op sociale media meemaken. (Al is dat natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan.) Maar het is niet de kern van de serie. 

Veel meer gaat Adolescence over gemis en verlorenheid. Jamie zat uren per dag achter zijn computer, de deur van zijn kamer gesloten. Hij voelde zich minderwaardig. Of dat komt door sociale media wordt in het midden gelaten. Feit is dat hij op sociale media naar houvast zoekt. Zijn ouders wisten niet wat ze aan moesten met de zoon die altijd op zijn kamer zat en tot diep in de nacht op zijn computer bezig was. Zijn moeder merkt op een gegeven moment op dat ‘kinderen tegenwoordig zo zijn’ – met de implicatie dat zijn gedrag niet erg is en wel over zal gaan; het is maar een fase. Adolescence gaat over die verlorenheid: ouders die niet weten wat hun kind uitspookt op het internet en dat sussen met ‘dat is normaal’, en kinderen die zich niet thuis voelen in de wereld en online proberen een gevoel van eigenwaarde op te doen.

Je zou kunnen zeggen dat deze serie gaat over het falen van de samenleving. Jamie miste een steunpunt, een klankbord – wat veel jongeren missen, zoals het nieuws geregeld meldt. De samenleving is er niet voor hen, of zij voelen zich er niet in thuis. De serie werpt de vraag op of dat komt doordat zij hun leven deels online leven: de samenleving ziet niet wat zij daar doen en kan daardoor geen vinger krijgen achter wat hen dwarszit. Hun ouders en leraren vragen zich ook niet af wat er online gebeurt, of weten niet hoe ze daar achter zouden kunnen komen. 

Generatiekloven zijn natuurlijk van alle tijden, maar ik denk dat de serie wil laten zien dat de huidige dieper is, doordat informatie zich sneller verspreidt en het eenvoudiger is om met mensen over de hele wereld in contact te komen. Het is makkelijker en sneller om in een denkwereld op te gaan. Bovendien zul je geen sporen van je interesse achterlaten: je hoeft bijvoorbeeld geen fysieke krant of fysieke boeken te lezen, alles staat op YouTube of Instagram. De generatie boven je heeft zo weinig voeling met wat er in jouw generatie omgaat. Dat wordt alleen maar versterkt doordat de omgangs- en de communicatievormen significant verschillen van die van de ‘normale’ samenleving (denk aan emoji’s en memes). Volwassenen kunnen de wereld daardoor moeilijker doorgronden.  Ouders zouden met hun kinderen in gesprek moeten gaan over deze kloof. Ik hoop dat dat de insteek is van het lesmateriaal, maar ik vrees dat de bal te veel bij de kinderen zal worden gelegd. Kinderen die zichzelf verliezen op sociale media hebben dat waarschijnlijk niet door. Hun ouders hopelijk wel. Er zou eerder lesmateriaal voor de ouders gemaakt moeten worden, zodat zij meer vat krijgen op de leefwereld van hun kinderen. Dat dat belangrijk is, laat Adolescence duidelijk zien.