Begin je de kou, de veel te lange dagen, de werkdruk en de zorgen al te voelen? Je kan het alvast in je agenda zetten: de jaarlijkse blauwe maandag nadert. Deze dag zal weer met een stortvloed aan adviezen gepaard gaan. Neem een korte yogacursus, boek een spontaan weekendje weg, of trakteer jezelf op die tas die je eigenlijk niet nodig hebt. Het zijn telkens weer dezelfde tips die de Monday Blues zouden overbruggen. Hoe serieus moeten we het idee van Blue Monday eigenlijk nemen?
Voor de grote doorbraak van William Hanna maakte hij in 1938 een cartoon genaamd Blue Monday. De cartoon, onderdeel van het programma Captain and the Kids, betreft een chagrijnige man die met seksistische grappen tegenover zijn moeder zijn onophoudelijke frustratie van de dag uit. Nadat de Captain valt en van de trap naar beneden rolt volgt een gebruikelijke reeks van flauwe grappen over het huishouden: een verstopte schoorsteen, een ruige stofzuiger en een constant naar beneden vallende broek. Hij kan zijn frustratie niet helpen. Op deze deprimerende dag in januari gaat alles mis: Het is een ‘blauwe maandag’.
De derde maandag van januari is een beruchte dag. Na de vervaging van alle mooie herinneringen aan de feestdagen en de bittere realisatie dat de nieuwjaarsvoornemens al van de baan zijn, voelt de wereld zich blauw. Wanneer deze teleurstellingen gepaard gaan met financiële stress na de kerstdagen, de realisatie dat men weer aan de bak moet en het vooruitzicht van een lange winter, wordt uitgerekend de derde maandag van januari de dag waarop we ons allemaal somber voelen. Dit jaar valt die dag op 20 januari. Of althans, zo zou het volgens psycholoog Cliff Arnall in elkaar zitten.
In 2005 heeft Arnall, destijds werknemer aan de Universiteit van Wales, een zogenaamd geniale geluksformule gepostuleerd die ons geluk zou kunnen voorspellen. Deze ziet er als volgt uit: [W + (D-d)] x TQ / M x Na. Je deelt het weer 
met schulden (D), min het maandelijks salaris (d). Dit vermenigvuldig je met het aantal dagen geleden dat het kerst was (T) en met de overgebleven goede voornemens in het kwadraat (Q). Het getal deel je vervolgens door het ervaren motivatieniveau (M), vermenigvuldigd met het verlangen actie te ondernemen (N). Daar heb je hem: de geluksformule waar vanuit Arnall de conclusie trekt dat een depressief gevoel op blauwe maandag niet te vermijden is. Na lang puzzelen heeft de psycholoog geconstateerd dat op de derde maandag van januari de schulden het hoogst zijn, gepaard met het slechte weer, de vergane kerstherinneringen en de lage motivatie. Volgens de formule zal het geluk van de gemiddelde Europeaan op deze dag dan ook uitsluitend laag zijn. Wie overigens de formule eenmaal heeft getest, zal direct inzien dat geloofwaardigheid niet de hoogste prioriteit van Arnall was. Volgens de berekening zou een willekeurige zomerdag zelfs lager uitvallen dan de beruchte ‘blauwe maandag’.
Wat doe je als de Monday blues je overmant? Voor oplossingen hoeft niet lang gezocht te worden. ‘#BlueMonday? To fight these Monday blues, kickstart your week with 20% off your next getaway’, luidt de luchtvaartmaatschappij RyanAir op X, tijdens een van de blauwe maandagen van voorgaande jaren. Geef je niet over aan je depressieve gevoelens vandaag: Van parfums en kleding tot vakanties, met een aantal koopjes is deze donkere dag al snel lichter. Bedrijven laten deze gelegenheid om hun klanten op te beuren niet onbenut. Want wie de geluksformule van Arnall goed heeft doorgenomen, herinnert zich nog dat W (weer) en D (schulden) twee essentiële factoren zijn die de uitkomst van de formule voor geluk beïnvloeden. Laat het nu juist een vlucht naar een zonnige eindbestemming mét korting zijn, waardoor de uitkomst van de geluksformule volledig om kan slaan. Voor de luchtvaartmaatschappijen is deze dag dus een geluk bij een ongeluk – als de formule van Arnall wel een ongeluk genoemd kan worden.
De Britse ‘wetenschapper’ Cliff Arnall liet zich voor een mooie vergoeding als propaganda gebruiken
Inmiddels is het duidelijk dat Arnall niet vooraan zat in de wiskundeklas. Wat je echter nog niet wist, is dat Arnall als prooi werd ingezet. De Britse televisiezender Sky Travel zocht in de winter van 2005 naar een manier om winterse reizen aantrekkelijker te maken. Ze zochten totdat ze een wetenschapper zouden vinden die naïef genoeg was om zich bij dit project aan te sluiten. De Britse ‘wetenschapper’ Arnall liet zich dus voor een mooie vergoeding als propaganda gebruiken en bedacht de formule voor Blue Monday (volgens de formule zou je niet eens op de blauwe maandag uitkomen). Cliff Arnall bleek de perfecte kandidaat om januari, de gure maand, wat aantrekkelijker te maken voor de gemiddelde consument. Hij ontwikkelde een formule voor de Engelse luchtvaartmaatschappij die het reizen in deze periode bijzonder aantrekkelijk maakte.
Op de intentie van Arnall kunnen we dus helaas niet voortbouwen. Los van het feit dat je geen wiskundeknobbel nodig hebt om de fouten achter de formule te achterhalen is het bovenal bizar om te stellen dat depressie aan de hand van een aantal externe factoren verklaard kan worden. ‘Alsof geluk een recept is. Je neemt tomaten, uien, wijn en knoflook en je hebt tomatensaus,’ stelt hoogleraar klinische psychologie Marcus Huibers, een wetenschapper die het idee van blauwe maandag verwerpt. Over geluk, somberheid en depressie weten we minder dan we denken. Volgens Huibers is het enige dat we écht vast kunnen stellen dat depressie bovenal een heterogene aandoening is die in elk seizoen en elke levensfase tot stand kan komen. Een échte steekproef van onze gemoedstoestand door het jaar heen zal enkel aantonen dat depressie niet zomaar verklaard kan worden door enkele omstandigheden, zoals het wel of niet maken van een zonnige reis.
Psychoanalyst Emmy Gut onderscheidt in haar werk Productive Depression twee vormen van depressie. De eerste vorm gaat gepaard met uitputting en verlies van energie, waarbij het slachtoffer moeite heeft met het afronden van taken en zich afzondert van de buitenwereld. De tweede vorm betreft een depressie die verborgen blijft achter een façade van succes en productiviteit, waarbij de persoon ogenschijnlijk ‘normaal’ functioneert, maar zich innerlijk uitgeput en leeg voelt. In 1989 heeft Gut dus al geconstateerd wat er vijftien jaar later nog aan Arnall uitgelegd moest worden. Een depressie is geen pastagerecht, en een willekeurige dag in januari zou hier niet het essentiële ingrediënt zijn. Oppervlakkige – tijdelijke – voordelen, zoals de namiddagzon op een terras, een gezellig kerstdiner of een gunstig kerstbonus op werk, kunnen iemand zeker een plezierige boost geven, maar zullen nooit de sleutel zijn tot een volwaardig, zorgeloos leven.
Goed, wat hebben we geleerd? Sky Travel is inmiddels al ruim een decennium failliet en Cliff Arnall is snel na zijn commerciële ontdekking door de Universiteit van Wales ontslagen. Hoewel de experimentele formule van Arnall al snel als pseudowetenschap is verklaard, leeft de mythe van blauwe maandag tot de dag van vandaag voort. Luchtvaartmaatschappijen en reisbureaus lijken het nog steeds niet zo te hebben met de wetenschap. Toch weet ik inmiddels precies wat mij deze Blue Monday te doen staat: ik leg mijn telefoon weg, neem afstand van het internet en leef mijn dag zoals elke andere. Want hoe blauw, rood, paars of roze ik me ook voel, met wiskunde hebben mijn emoties in elk geval niks te maken.
Babel Magazine 