Tekst door Maartje Stam, beeld door Lesine Möricke
In Libanon kan de LHBTIQ+ community relatief openlijk hun identiteit tonen. Al kan dit nog steeds gevaarlijk zijn vanwege artikel 534. Op grond van artikel 534 heeft de politie het recht locaties binnen te treden en mensen op basis van hun identiteitsuiting op te pakken. De wet is de afgelopen jaren aangekaart door politici. Een conflict ontvouwt zich waarin de drie dimensies van macht – zoals uiteengezet door de Britse politicoloog en socioloog Stephen Lukes – waarneembaar zijn.
Artikel 534
Artikel 534 van het Libanese Wetboek van Strafrecht is een bepaling die dateert uit 1943, tijdens het Franse protectoraattijdperk. Het valt onder de sectie ‘misdaden tegen de openbare zeden en de goede zeden’ en verbiedt ‘geslachtsgemeenschappen die in strijd zijn met de natuurlijke orde’. In de praktijk wordt dit artikel vaak gebruikt om homoseksuele activiteiten te criminaliseren, maar de precieze inhoud van de wet blijft vaag. Een gebeurtenis uit januari 2020 laat zien hoe ingewikkeld het is om mensen te vervolgen op grond van artikel 534. Een rechter Peter Germanos had tot twee keer toe geweigerd een aanklacht in te dienen wegens ‘homoseksueel gedrag’ van een soldaat, die betrapt werd op contact met vier andere soldaten via de (officieel illegale) homodating-app Grindr.
Germanos stelde dat hij seksuele relaties zonder wederzijdse toestemming, van welke aard dan ook, zou vervolgen. De aantijgingen van toenmalige minister van defensie Elias Abou Saab legde hij naast zich neer, omdat de mannen wel toestemming hadden gegeven. Daarmee ging Germanos in tegen de instructies van Abou Saab. Hij benadrukte tot slot dat dit incident aantoont hoe dringend het is om het verouderde wetboek van strafrecht te hervormen. De huidige wet omschrijft namelijk niet duidelijk genoeg wat ‘seksuele activiteit tegen de natuur’ precies inhoudt. Met dit vonnis sloot hij de zaak. Dit voorbeeld is slechts een van een reeks beslissingen van Libanese rechtbanken in de afgelopen jaren, waarbij aanklachten wegens homoseksualiteit zijn afgewezen.
Politieke strijd in de eerste dimensie
Desalniettemin geldt artikel 534 nog steeds in zijn vage vorm en loopt een grote groep mensen nog steeds de kans vervolgd te worden vanwege hun seksualiteit. Een groep politici heeft daarom gepoogd af te komen van deze wet in de afgelopen jaren. In deze politieke activiteiten zien we de eerste dimensie van macht terug van Stephen Lukes.
Desalniettemin geldt artikel 534 nog steeds in zijn vage vorm en loopt een grote groep mensen nog steeds de kans vervolgd te worden vanwege hun seksualiteit.
Lukes beschrijft de eerste dimensie van macht als een macht die opkomt tijdens een waarneembaar conflict tussen meerdere partijen in het politieke besluitvormingsproces. Elke partij streeft haar subjectieve belangen na en probeert de uiteindelijke beslissing in het conflict te nemen, zodat de andere partijen doen wat ze anders niet zouden doen. Belangrijke aspecten van de eerste dimensie zijn het duidelijk waarneembaar gedrag en de resultaten van het besluitvormingsproces die tonen wie de macht uitoefent.
In Libanon probeert de Kateab-partij artikel 534 af te schaffen. Een lid van de partij, genaamd Elias Hankach, verklaart openlijk: “We willen de wet veranderen en de criminalisering van LHBTIQ+-mensen afschaffen. Het is het minste wat we kunnen doen wanneer we deze verouderde wetten zien, die niet passen bij de realiteit van 2019.” De wil om deze wet af te schaffen, maakt de politieke positie van Hankach en zijn partij duidelijk. Helaas is de verklaring van de partij niet in overeenstemming met het standpunt van een meerderheid in het parlement. Als gevolg daarvan werd de wet in 2019 niet ingetrokken. De werkelijke macht lag niet bij de partij van Hankach, maar eerder bij de andere partijen die hun politieke standpunt oplegden door middel van mogelijke straffen voor de samenleving, zoals beschreven in het dit artikel.
Religieuze ontmoediging en politieke agenda in de tweede dimensie
Een andere poging om de wet af te schaffen vond plaats in juli 2023. Negen parlementsleden stelden in een wetsvoorstel voor om artikel 534 te schrappen. Als reactie op dit voorstel hebben verschillende religieuze autoriteiten een online intimidatiecampagne gestart tegen deze parlementsleden. Dat leidde tot het intrekken van een handtekening van een van de senatoren. Intimidaties na protesten tegen artikel 534 komen vaker voor, omdat de islamitische en christelijke instellingen in Libanon enkel heteroseksualiteit accepteren. Deze intimidaties leiden ertoe dat politici uit angst het onderwerp vermijden, waardoor het onderwerp de politieke agenda niet haalt.
Uit deze inspanning van 2023 komt de tweede dimensie van macht naar voren. Lukes beredeneert dat deze tweede dimensie gaat over het vormen van de politieke agenda, gebaseerd op subjectieve belangen. Het vormen van de politieke agenda en zo de confrontatie aangaan, kan zowel openlijk als achter gesloten deuren plaatsvinden. Een kernterm in deze dimensie van macht is ‘nondecision-making’: het doelbewust onderdrukken of elimineren van veranderingsverzoeken voordat ze de politieke arena überhaupt kunnen betreden. In 2023 zijn het de religieuze instellingen die middels intimidatie de senatoren onder druk zetten, waardoor de instituten de politieke agenda vormen. Deze keer vond deze intimidatie openlijk op internet plaats, maar het kan dus ook verkapt plaatsvinden.
Maatschappelijke normen in de derde dimensie
De derde dimensie van macht gaat verder dan de eerste twee dimensies. Waar de eerste dimensie te maken heeft met openlijk en waarneembaar gedrag en conflicten, en de tweede dimensie zich richt op het vormgeven van de agenda, richt de derde dimensie zich op het beïnvloeden van de meningen van individuen en groepen in de samenleving. Deze beïnvloeding van (maatschappelijke) ideeën gebeurt door de controle over narratieven en het kaderen van de werkelijkheid, zonder dat mensen zich ervan bewust zijn.
In het geval van de Libanese bevolking wordt de sociaal-politieke identiteit bepaald door hun religieuze sekte. Libanon is sterk sektarisch en dit dringt door tot instituties. Dit versterkt bestaande ideeën omtrent identiteit en belemmert de opkomst van alternatieven. Religie speelt een prominente rol in deze sekten. De religieuze instellingen zijn overheersend tegen de LHBTIQ+-gemeenschap, wat mogelijk de reden is dat de meerderheid van de burgers (60%) de gemeenschap niet steunt. Dus, in dit voorbeeld over Libanon kan de religieuze ideologie van de sekten worden beschouwd als de derde dimensie van macht.
Het spel van macht in het kort
Kortom, de situatie rond artikel 534 is een voorbeeld waarin alle drie dimensies van macht in hun eigen domein en met hun eigen kenmerken – zoals uiteengezet door Lukes – zichtbaar worden. Zo hebben we de eerste dimensionale weergave van macht. Een partij wil het artikel afschaffen, de andere partijen niet. De wet is nog steeds niet ingetrokken, wat betekent dat de macht nog steeds bij de partijen ligt die het artikel willen behouden. Daarnaast wordt duidelijk dat bij de tweede poging om het artikel af te schaffen, religieuze instellingen hun tweede dimensie van macht gebruiken om mensen te intimideren, zodat senatoren van gedachten veranderen en dit onderwerp van de politieke agenda schrappen. Tot slot, de derde dimensie van macht. Lukes’ derde dimensie onthult het diepgewortelde sektarisme in Libanon, waarbij de identiteit van burgers wordt gevormd door hun sekten en de bestaande machtsstructuren in stand worden gehouden. Religie speelt een centrale rol in de publieke steun voor Artikel 534.
Het Libanese voorbeeld illustreert het voortdurende gevecht tussen degenen die verandering nastreven en de diepgewortelde krachten die de status quo handhaven.
In de schaduw van artikel 534 in Libanon wordt een complex spel van macht gespeeld, waarin politieke strijd, religieuze ontmoediging en maatschappelijke normen samenkomen. Het Libanese voorbeeld illustreert het voortdurende gevecht tussen degenen die verandering nastreven en de diepgewortelde krachten die de status quo handhaven. Het is een herinnering dat vooruitgang niet alleen afhangt van het veranderen van wetten, maar ook van het uitdagen van diep ingebedde overtuigingen en structuren die de fundamenten van macht vormen.
Babel Magazine 