De kracht van het driedelig pak

Tekst /// Loïs Blank Beeld /// Lesine Möricke

We zaten in de derde klas en het was half december. Zoals de typische derdeklasser betaamt, had ik mezelf in een zeer kort – ‘skirts should be the size of a belt’ – zwart jurkje gestoken, dat ook nog eens erg strak was. Het had een peplum taille, dat was in 2013 helemaal in en gaat binnenkort een herintrede maken, by the way. De beige gekleurde glimmende panty had ik er niet bij aan. Veertienjarige ik had al gezien dat dat not it was. Mijn gezicht was egaal van een kleur die richting oranje ging en mijn haar was half opgestoken met een pony die te breed was voor mijn gezicht. Ik ging naar het kerstgala. En daar waren ze: smokings en pakken. Maar niet zomaar exemplaren. Nee, het waren, op een enkeling na, gehúúrde exemplaren.

Kerstgala’s waren de anti-crème de la crème van pakken en smokings. Als ik nu naar een gala ga, kleed ik me ook niet meer zoals ik toentertijd deed. Maar toch gaat er bij het gehuurde pak of smoking iets intrinsiek mis. En daar wil ik het even over hebben. Het probleem zit voornamelijk in het huren van dat pak of de smoking en wel hierom: ze passen nooit. Dit effect blijkt sterker zichtbaar onder middelbare scholieren. Op de kerstgala’s lagen de broekspijpen ofwel ruimschoots op de schoenen of bungelden, bij hen die de groeispurt al hadden doorgemaakt, ver boven de enkels. Dan waren er ook nog mensen die voor het rokkostuum waren gegaan. A for effort, maar hierbij wordt het niet passen van het ensemble rondom het lichaam nog duidelijker zichtbaar. Het jasje was meestal veel te wijd en slingerde om het lange lichaam heen, wat geaccentueerd werd door de punten aan de achterkant van het jasje. Die waren dan weer te lang en gingen tot onder de knie. Het kenmerkende witte vest van het rokkostuum had hetzelfde probleem: dat zou niet onder het jasje moeten hangen, maar hing bij sommigen bijna tot over het kruis.

Kerstgala’s waren de anti-crème de la crème van pakken en smokings

Zo zie je maar dat kerstgala’s van de middelbare school een goed voorbeeld zijn van hoe een pak of smoking een lichaam omhult als het niet op maat gemaakt is. Overigens wel heel logisch dat de meesten hun outfit voor de avond huurden, want pakken en smokings zijn eufemistisch gezegd niet goedkoop. Maar waar komen al deze regels over pakken en smokings vandaan? En waarom zijn maatpakken zo duur?

17^e en 18^e eeuw: De geboorte van het Engelse gilet
Het verschil tussen een driedelig en een tweedelig pak, zit hem in het gilet. Het gilet zoals we dat vandaag de dag kennen, vindt zijn oorsprong waarschijnlijk in het zeventiende-eeuwse Verenigd Koninkrijk. Dit wordt gedacht vanwege een dagboekaantekening van Samuel Pepys, een Engelse ambtenaar. Hieruit blijkt dat op 7 oktober 1666 koning Charles II (1630 – 1685) verkondigde dat hij een nieuw kledingstuk binnen de koninklijke kledij wilde introduceren: een gilet. Dat gilet zag er nog wel anders uit dan hoe we het nu vaak zien. Het was namelijk lang, zodat het onder de jassen die toen gedragen werden uitkwam en was geïnspireerd op de Indiase en Perzische kledij die Engelse reizigers mee terugbrachten. Maar waar kwam het besluit van de koning vandaan om een bepaald kledingstuk te introduceren? Op 18 oktober van hetzelfde jaar schreef de Engelse (dagboek)schrijver John Evelyn: ‘To Court, it being the first time his Majesty put himself solemnly into the Eastern fashion of vest, changing doublet, stiff collar, bands and cloak, into a comely dress after the Persian mode, with girdles or straps, and shoestrings and garters into buckles… resolving never to alter it, and to leave the French mode.’ Voornamelijk vanwege het laatste deel van deze dagboekaantekening, wordt gedacht dat het besluit van koning Charles II een reactie was op de dominantie van de Franse mode in die tijd.

In de rest van de zeventiende en het begin van de achttiende eeuw waren vooral bontgekleurde gilets gebruikelijk, vaak van zijde, maar dat veranderde na de Franse Revolutie in 1789. De revolutie beïnvloedde de garderobe van zowel mannen als vrouwen. En hoewel het gilet erg populair was in die tijd, veranderde het wel van vorm. Het werd korter en strakker en lag dus veel meer in lijn met het gilet van tegenwoordig. Behalve qua vorm veranderde het ook qua functie. Ten tijde van Charles II was het de bedoeling dat het gilet gezien werd en daarom was het toen lang. Na de revolutie kreeg het gilet meer de rol van onderkleding en werd het een manier om het figuur van de drager te versterken. Vanaf het tweede decennium van de negentiende eeuw zouden heren die tot de elite behoorden, korsetten gaan dragen. Het strakke gilet liet toe dat het effect van het korset zichtbaar bleef. Het gilet, en daarmee dus ook het figuur van de drager, nam verschillende vormen aan totdat aan het einde van de achttiende eeuw een drastische verandering in de mode voor mannen begon op te komen.

19^e en begin 20^e eeuw: The Great Male Renunciation
De verlichtingsidealen van de achttiende eeuw manifesteerden zich namelijk in de kledij. Kleding die duidde op aristocratische status raakte uit de mode, functionele kleding raakte in de mode. Dat gegeven, gecombineerd met het verlichtingsidee dat mannen rationeel zouden zijn en vrouwen emotioneel, leidde tot ‘De Grote Mannelijke Verzaking’, die begon aan het einde van de achttiende eeuw. De psychoanalyticus John Flügel beschreef het fenomeen in zijn boek The Psychology of Clothes (1930). In dat boek beschouwt Flügel het als een keerpunt in de geschiedenis van de mode. Op dit keerpunt namen mannen namelijk afscheid van ‘frivole’ versiering en het na willen streven van schoonheid. Beide opties bleven wel mogelijk voor vrouwenmode. Zodoende maakte dit de weg vrij voor het monopolie van het pak aan het begin van de negentiende eeuw.  

Hoe zag het pak van De Grote Verzaakte man eruit? Qua kleur was het pak donker of zwart en hoge hakken voor mannen, die hun oorsprong vonden in Perzische rijschoenen, raakten uit de mode. Verder werden de rijbroeken vervangen door pantalons en verdwenen de kousen, pruiken en extreem luxe stoffen. Een goed voorbeeld is de familie Shelby in Peaky Blinders. De pakken van de Blinders werden erg geprezen tijdens de serie en de verkoop ervan ging zelfs omhoog. Maar qua kledingstijl zijn de Shelby’s een uitmuntend voorbeeld van een stelletje Grote Verzaakte mannen. Al met al werd de mannenmode tijdens De Grote Verzaking vooral een stuk saaier en was er minder ruimte voor originaliteit. Daar waren de mannen zelf ook niet allemaal blij mee. Zo werd in 1929 in Engeland de Men’s Dress Reform Party (MDRP) tot leven geroepen. Na de Eerste Wereldoorlog kwam er meer focus op de hygiëne van het lichaam en ook op de rol van kleding daarin, maar het doel van de MDRP was breder: ‘Men and women, old and young, rich and poor… interested in healthier and better clothes for men…[and to] reform their clothes with as much profit to health and appearance as women have recently achieved.’

Qua kledingstijl zijn de Shelby’s een uitmuntend voorbeeld van een stelletje Grote Verzaakte mannen

Het laatste deel van dat citaat slaat erop dat vrouwenmode in die tijd vrijer was dan mannenmode: minder monochroom en meer decoratief. Leden van de MDRP vonden de mannenmode in die tijd deprimerend en te weinig creatief, en wilden de vrijheden die in de vrouwenmode golden ook opnemen in de mannenmode. Daarnaast hadden vrouwen tijdens de oorlog veel taken van mannen overgenomen, waardoor de emancipatie van vrouwen op gang was gekomen. Mannen wilde daarin qua kleding niet achterblijven. De kledingnormen van De Grote Verzaking zouden echter voor mannen dominant blijven tot de jaren 60 van de twintigste eeuw.

Eind 20^e en 21^e eeuw: Voor ieder wat wils
De jaren 60 werden gekenmerkt door de tegencultuur, een anti-establishmentbeweging, waaruit ook vele subculturen ontstonden. Zo ontstond het hippietijdperk, waarin individualiteit en originaliteit meer op de voorgrond kwamen. In deze periode was het pak voor velen niet meer de standaardoutfit voor naar werk, maar het driedelige pak maakte wel een herintrede als een meer casual kledingkeuze. In de jaren 70 werd er flink geëxperimenteerd met de kleur – en met andere dingen, maar daar gaat dit stuk niet over – en de vorm van de pakken. Pijpen werden wijder, kragen werden groter en kleurrijker. Een driedelig pak dat niet zozeer kleurrijk was, maar wel spraakmakend, was het witte pak dat John Travolta droeg in Saturday Night Fever (1977). Een van de twee originele pakken werd afgelopen april verkocht op een veiling voor 260.000 USD. Na het discotijdperk à la Travolta kwam een drastische ommekeer: het Armanitijdperk, ingeluid door de pakken van Giorgio Armani die te zien zijn in de film American Gigolo (1980). Onder leiding van Armani werden pakken letterlijk lichter door veel gebruik van linnen en ook kleuren werden zachter door vaak te kiezen voor bruin, grijs en beige. Overigens wordt dit decennium gekenmerkt door de slogan ‘clothes make the man’, dus ondanks dat het pak zelf vloeiender en zachter werd, was het tegelijkertijd een powersuit. 

In de jaren 90 werd het driedelige pak minder populair. Julia Roberts droeg een menswear Armanipak toen ze haar eerste Golden Globe won in 1990. Iconisch, maar paktechnisch ook direct het hoogtepunt van dit decennium. Pas in de jaren 00 werd het pak weer populairder, maar op diverse manieren tegelijkertijd. Onder leiding van Hedi Slimane kregen pakken een extreme slim fit (de modellen in dat decennium waren dunner dan ooit), terwijl onder leiding van Thom Brown de jassen korter werden en de tuxedos van Tom Ford bekendstonden om de sexappeal en luxe materialen.

Waar brengt dit alles ons nu? Wanneer zag je voor het laatst een driedelig pak in real life? Hopelijk niet op het kerstgala in de derde klas. Alhoewel de drie delen samen niet vaak meer gedragen worden op een willekeurige dag, zie je de verschillende delen van het driedelige pak geregeld voorbij komen. Zo droeg Harry Styles tijdens de Grammy’s in 2021 een zwartleren pak dat maar uit twee delen bestond – jasje en broek – en zullen er deze zomer veel gilets als top te zien zijn. Daarnaast zijn pantalons en blazers altijd wel op een bepaalde manier in de mode. En dat is precies waar de kracht van het pak ligt: deze outfit kan zoveel vormen, maten en kleuren aannemen, dat het een oneindige innovatie en iteratie mogelijk maakt.