Tekst door Sybren Sybesma, beeld door Lesine Möricken
Rintje Pieter Sybesma (op zijn Fries: Rintsje Piter Sybesma, 1894-1975) was een Fries nationalist, schrijver, dichter en veearts. Zijn oeuvre bestaat uit een tweetal verhalenbundels, twee gedichtenbundels en een novelle, Boerke Thae. Hij schreef vrijwel alleen over Friesland: de boeren, het landschap, de dieren. Hij was een meester in het beschrijven. Hieronder heb ik een stukje van zijn novelle vertaald.
Boerke Thae verscheen aanvankelijk als vervolgverhaal in de Friese literaire tijdschriften De Holder en Frisia. In 1978 verscheen het pas in boekvorm. Het gaat over het jongetje Thae dat bij zijn oma en oom woont. Zij willen dat hij boer wordt en daarom halen ze hem van school. Zelf wil hij liever doorleren. Hij dwaalt over de velden, speelt met buurkinderen en doolt over het erf. Het is een bijzonder sfeerboek: het roept een wereld op die al heel lang niet meer bestaat. De eerste hoogleraar Fries in Groningen, Jelle Brouwer, schreef in 1952 een stilistische analyse over het werk. In de uitgave van Boerke Thae in 1978 is die analyse bijgesloten. Brouwer rekent het werk tot het mooiste Friese proza dat ooit verschenen is. In 2018 verscheen een fragment in vertaling in een Engelstalige bloemlezing van de Friese literatuur.
Het stuk dat ik heb vertaald gaat over een onweersbui. Thaes oom overlijdt al vroeg in het boek en is in dit fragment dan ook niet aanwezig. Het stuk speelt zich grotendeels af in een schuur, waar Thae zit met Ealse, een zwerver en een bekende van de familie. Vroeger was hij er een graag geziene gast, maar na een ruzie met Thaes oom bekoelde de relatie. Ealse was eerder op de avond aan komen wandelen en had gevraagd om onderdak voor de nacht. Daarbij was het dienstmeisje Bontje erg van zijn verschijning geschrokken.
Een felle bliksemslag sloeg onverwachts langs de vensters en ze merkten het beiden tegelijk. Eerder had het al wat geflikkerd, maar niet zo erg. Nu hoorden ze buiten ook de wind en ver weg donderde het, zwak door het naaste geruis heen. ‘Je bent niet bang voor onweer, toch,’ troostte Ealse, terwijl hij naar de schuurdeur hinkte om de lucht op te nemen. Het antwoord kon hem, zo leek het, geen biet schelen. En Thae wilde zich er, als het niet hoefde, liever niet over uitlaten.
Even later stonden ze naast elkaar op het donkere winderige erf. De zware takken wirwarden wild de lucht in, alle zwoelheid werd verdreven door stevige windvlagen, maar de dreiging van de hangende wolken was voelbaar. Het flikkerde nu en dan aan de horizon. Toen een felle vlam van zilverig vuur, en een wondere wereld werd erdoor onthuld. De donder floot achter het huis langs. Het klonk alsof de melkemmers van de spoeltrap kletterden, een andere weerklank kwam er niet. Gedreven naar een veiliger heenkomen dan het lege erf was Thae de eerste die de schuurdeur weer aanraakte. In zijn angst had hij Ealse er wel in willen jagen, maar de oude maakte niet zo’n vaart, er was hem al zoveel over het hoofd gedreven. Toch was het deze keer ernstiger en het gemeenschappelijk gevaar zou de oude geschillen slechten. Zo, dat zij na de tweede zware slag al bij elkaar in het middenhuis zaten, de normale schuilplaats bij nachtelijk onweer. Ealse ook. Hij stond nog het verst van de anderen af. Maar nu in het iele schijnsel van het looplampje waar grootmoeder mee frutselde leek hij de onverzorgde zwerver niet meer. De enige man was hij hier nu, als het zou inslaan, moest hij klaar staan. In dit grote ruime middenhuis met de klamme stille muren wachtten ze af. Bij elkaar wilden ze zijn, elkaar met raad en daad bijstaan als het ongeluk hen trof. Maar toch wilde elk weer zijn afstand houden, door de innerlijke tegenzin waar het gevaar van dit nachtdeel hen bijna overheen dwong. Grootmoeder had het looplampje maar weer aan de spijker gehangen. Nu bescheen het Ealse en zijn grote schaduw stond op de vale, blinde muur. De blauwe bliksemslag van buiten was niet in staat er enige beweging in te brengen.
Vooral in de ogen van Thae was het uitgegroeid tot een machtig beeld, waar hij van verlost zou worden. Het bange hart zag de boerderij al in felle rode vlammen, wat zouden ze kunnen uitrichten, wat als Ealse er niet was. Grootmoeder, de goede, was altijd al ontzet als er een pink bij de stal neerzeeg, en Bontje was vanavond al verslagen toen Ealse haar op het erf had laten schrikken. Toch had het meisje deze vrees al van zich afgeschud, maar ze trilde nu van heviger aandoening en piepte zachtjes in zichzelf van moeder, o moeder. Grootmoeder was nog het meest haarzelf gebleven. Zij liep maar stil wat heen en weer, en na elke bliksemflits begon ze van één, twee, drie, tot de slagen weer wegdonderden door de wilde nachtelijke lucht. Tenslotte telde ze vier, een keer vijf.
In felle wjerljochtslach struts ûnforhoeds by de finsters lâns en hja murken it nou beide tagelyk. Earder hie ’t ek al ris flikkere, mar lang net sa. Nou hearden hja bûtenom ek de wyn yn ‘e beammen en fierôf tongere it, jitte swak troch it rûzjen fan deunby hinne. ‘Bist net heurich foar ûnwaer wol’, treastge Ealse, wylst er nei de lytse mendoar strampele om de loft op to nimmen. It biskeid koe him, sa’t it like, gjin byt skele. En Thae woe him, as ’t net hoegde, hjir leaver mar net oer útlitte.
Effen letter stiene hja njonken mekoar op it tsjustere winige hiem. It swiere tûkeguod twirre wyld omhegen, alle soelens waerd útdreaun fan stive fleagen wyn, mar de driging fan ’t swurk wie to fornimmen. It flikkere út en troch yn de kimen. Doe ien felle lôge fan sulvrich fjûr, en in wûndere wrâld tilde der út omhegen. Efterhûs lâns floite de tonger. It harke of trûzelen de molkamers oer ’t bjinstap, in oar wjerlûd kaem der net. Dreaun ta in feiliger hinnekommen as op ’t frije hiem, wie’t it allerearst Thae, dy’t de mendoar wer bitaeste koe. Yn syn eangstme hied er Ealse der wol yn jeije wollen, mar de âlde makke sa’n faesje net, der wie him al safolle oer de holle dreaun. Dochs wie it diskear slimmernôch en ’t mienskiplik gefaer soe de âlde skelen oersljuchtsje. Dêr fandinne, dat hja nei de oarde swiere slach al meiinoar gear wiene op ’t milhûs, it wenstige skûlplak mei ûnwaer by nacht. Ealse ek. Noch it fierste stie er fan de oaren ôf. Mar sa like it dy suterige skoaijer al net mear yn ’t forwêzene ljocht fan it rinlampke, dêr’t Beppe mei omspoende. De iene manskeardel wier er hjir nou, as ’t ris ynslaen soe, moast er ré wêze. Yn dit greate romme milhûs mei de klamme stille muorren wachten hja ôf. Byinoar woene hja wêze, bystean mekoar mei help en died as it ûnk harren trof. Mar dochs ek woe wer elts syn distânsje hâlde, mei dy ynlike tsjinsin, dêr’t de need fan dit nachtskoft harren bykians oer hinne twong. Beppe hie it rinlampke mar wer ris oan ‘e spiker hinge. Nou skynde it Ealse lyk oan en syn great skaed stoe op ‘e feale bline muorre. De blauwe wjerljochtslach fan bûten wie sels net bysteat en bring der ek mar hwat forweging yn.
Binammen yn ‘e eagen fan Thae, wie it woechsen ta in machtich byld, dêr’t útrêdding fan komme soe. It bange hert seach de pleats al yn felle reade flammen, hwat soene hja útheve, en hwersanne keare as Ealse der net wie. Beppe dy goede wie geduerigen al forset, as der mar in hokling by de stâl delsiet, en Bontsje wie fan ‘e joun al forslein doe’t Ealse op har ynkaem. Lykswols dizze freze hie ’t fanke ôflein, mar hja trille nou fan fûlder oandwaning en kriet súntsjes yn har selme fan mem, o mem. Beppe dêrby wie noch it measte har sels bleaun. Dy trape mar stiloan hwat hinne en wer, en nei eltse wjerljocht bigoun hja fan ien, twa, trije, oant de slaggen wer weitongeren troch de wylde nachtlike loft. Einlings telde hja fjouwer, ienris fiif.
Babel Magazine 