De grote leegte: een geschiedenis van zakloze vrouwenkleding

Tekst door Suzanne Toussaint, beeld door Lesine Möricke

Het is een wonder dat mijn telefoon nog heel is, gezien het aantal keer dat ik hem in een niet-bestaande zak heb geprobeerd te stoppen. Het is een punt van herkenning bij veel vrouwen: kledingstukken zonder zakken, met ontzettend kleine zakken of erger nog, met nepzakken. Lang geleden hadden we ze wel, maar in de loop van de tijd zijn de zakken uit onze jurken gejat en van onze broeken geroofd: dit is de grote zakkenkaap uit vrouwenkleding. 

Er zat een gat in mijn broek. Niet zo’n fashionable ‘kijk-mijn-jeans-is-ripped’-gat, eerder de ‘ik-ben-te-vaak-van-mijn-fiets-gevallen’-variant. En ik zat al krap in mijn broeken. De hoeveelheid broeken dan. Er zijn mensen die van de gaten in hun broeken hele kunstwerken maken. Broeken met geborduurde bloemetjes, patches, of opgeleukt met een stukje stof. Daar herken ik mezelf niet in. De enige dingen die ik aan elkaar kan breien, zijn de losse eindjes van mijn essays. En zelfs dáár heb ik soms al moeite mee. De kapotte broek ging dus in de prullenbak en ik kocht drie nieuwe spijkerbroeken. Leuke broeken, goede maat, ze zaten lekker en hadden geen gaten. Helaas helemaal geen gaten: er zaten geen zakken in. Ik ben niet de enige die hier last van heeft. Mocht je ooit twee meiden helemaal lyrisch over een kledingstuk horen praten, dan is dat negen van de tien keer omdat er zakken in zitten. Ik heb daarentegen nog nooit een man horen zeggen: ‘Wow, ik heb een zak waar mijn telefoon in past!’

Middeleeuwse fanny packs

Het broekzakkendilemma speelde nog niet in de middeleeuwen. Toen had geen enkel kledingstuk zakken. In plaats daarvan bonden mensen tasjes (de middeleeuwse versie van fanny packs) aan een riem onder hun kleding om hun middel. Ze waren enorm, à la Mary Poppins zeg maar. Vrouwen konden er dan ook van alles in kwijt, van sleutels, geld, snuifdozen en dagboeken, tot flesjes drank en snacks. Moet je je eens voorstellen: die vrouwen sleepten kilo’s aan rokken, meters stof en ook nog een halve inboedel met zich mee!

In de zeventiende eeuw kwam iemand met het geniale idee om de zakken direct in de kleding te naaien. In mannenkleding dan, de situatie voor vrouwen veranderde niet. In eerste instantie geen probleem (zie de fanny packs), totdat nauwsluitende jurken de norm werden. De uitpuilende zakken zouden de dunne silhouetten van vrouwen verpesten en verdwenen daarom.

Ridicule reticules

De fanny packs werden vervangen door de eerste vorm van de damestas, de reticule. Een tas kun je de reticule eigenlijk niet eens noemen, want er paste niet eens een muntje in. Het idee hierachter was dat vrouwen geen functionele zakken (of tassen) nodig hadden, aangezien ze niet tot nauwelijks toegang hadden tot geld of bezittingen. Wat zouden ze dan in hun zakken moeten bewaren?

Wat dacht je van: provocerende lectuur, wapens of ander gevaarlijk materiaal? Tenminste, daar was men tijdens de Franse Revolutie bang voor. De overgang van de ‘Mary-Poppins-zakken’ naar de reticule had zowel een seksistische oorzaak, als een politieke. Er kon namelijk van alles bewaard of meegenomen worden in zakken. Ze waren onderdeel van de privésfeer, aangezien niemand kon zien wat er in iemands zakken zat (zeker niet in de enorme zakken die vrouwen eerst tot hun beschikking hadden). Daarmee stonden zakken symbool voor vrijheid. Minder voorwerpen bij je kunnen dragen betekent minder vrijheid en tijdens een revolutionaire tijd waren vrije vrouwen dood- en doodeng. 

Zakken in de pocket

Vrouwen waren er echter aan het begin van de twintigste eeuw klaar mee en kwamen in actie. Zo werd in 1891 de Rational Dress Society opgericht, die campagne voerde voor meer functionaliteit van dameskleding. Handleidingen die vrouwen van instructies voorzagen over hoe je zakken in je rokken kon naaien werden steeds populairder en in 1910 werd een Suffragette Suit een enorme trend. Het pak had maar liefst zes zakken en volgens de advertentie: ‘Allemaal in het zicht en allemaal gemakkelijk te vinden, zelfs voor de drager.’ Blijkbaar was er toch nog een lichte bezorgdheid rondom vrouwenkleding, privacy en eigendommen. Je wist immers nooit wat zo’n levensgevaarlijk wezen in haar zakken meesjouwde… 

Het zakkenprobleem werd verder opgelost toen vrouwen tijdens beide wereldoorlogen de banen opvingen die mannen achterlieten, omdat die ergens ver weg op een of ander strijdveld stonden te vechten. Om dit werk te kunnen doen, hadden vrouwen functionele kleding nodig. We kregen dus praktische broeken mét grote zakken. Het duurde misschien even, maar hé, toen hadden we ook wat. 

Superskinny en handige handtasjes

Maar helaas, nadat de oorlog voorbij was en de mannen terugkeerden, sloeg het aloude seksisme weer toe. Van de naoorlogse vrouwen werd verwacht dat ze traditionele vrouwelijkheid uitstraalden. Slanke figuren en dunne vrouwen werden de norm. Dameskleding werd, net als in de zeventiende eeuw, strakker en strakker en de zak werd daarmee opnieuw enkel iets voor mannen. De bekende modeontwerper Christian Dior zei in 1954 bijvoorbeeld: ‘Men have pockets to keep things in, women for decoration.’ Oftewel: mannen zijn er om dingen te ondernemen, vrouwen om mooi te zijn. Daar heb je geen zakken voor nodig. 

Een designer handtas helpt daarentegen wel bij het uitstralen van die vrouwelijke schoonheid. Met de naoorlogse welvaart, groeide de handtassenindustrie enorm. Door vrouwen hun zakken te ontzeggen, moesten ze namelijk wel een handtas kopen. Ook al zijn innovatie en creativiteit al eeuwenlang de pijlers van de mode-industrie, geld verdienen was en is ook nu nog steeds uiteindelijk het hoogste doel. Het decennialang produceren van zakloze vrouwenkleding, zorgde voor een reusachtige expansie van de handtassenindustrie. Die is vanaf de negentiende eeuw opgelopen tot een miljardenindustrie van inmiddels maar liefst 47 miljard dollar!

Nu denk je misschien: maar wat is dan het probleem? In handtassen kun je toch veel meer kwijt dan in zakken? Dat zal, maar heb je ooit de prijs van zo’n tas gezien? Die dingen kosten een fortuin! Denk je dat ik daar het geld voor heb? Ik heb al een deuk in mijn bankrekening geslagen met de aankoop van die nieuwe broeken en ik wil vanavond nog eten. 

(H)erkenning

Het feit dat generaties vrouwen de toegang tot broekzakken is ontzegd, zegt veel over de maatschappij waar we in leven. Natuurlijk zijn er in de strijd tegen de eeuwenoude patriarchale structuur van onze samenleving veel belangrijkere problemen aan de orde. Salarisverschillen, gendergerelateerde stereotypen, ongelijke toegang tot onderwijs, seksuele intimidatie, gebrek aan vertegenwoordiging, ik zou er zo nog tien stukken over kunnen schrijven. Het zakkenprobleem lijkt misschien geen prioriteit, maar uit het feit dat dit probleem bestaat, blijkt maar weer dat de samenleving volledig is ingericht op mannen. Zo zijn telefoons gemaakt voor mannenhanden en worden airbags getest op dummy’s met het formaat van mannen, waardoor vrouwen vaker overlijden in verkeersongelukken. Een bredere herkenning voor het gebrek aan zakken in dameskleding is een eerste stap in de richting van een vrouwvriendelijkere maatschappij. Dan heb ik het met name over de herkenning door mannen. 

Elk meisje herkent namelijk het neerslachtige gevoel wanneer ze hun telefoon in een zak proberen te stoppen die niet bestaat. Het ligt alleen niet in onze macht om dit probleem op te lossen. Slechts 14% van de 50 grooste modemerken ter wereld worden door een vrouw gerund, terwijl 85% van de afgestudeerden aan modeopleidingen vrouw is. Het zijn dus nog steeds de mannen die controle hebben over onze zakken. 

Misschien dat ik mezelf in de tussentijd maar ga leren naaien. Dan heb ik, totdat dit probleem door de fashion designers herkend wordt, toch broeken met zakken. Naaien wordt dan wel als typische ‘vrouwelijke’ bezigheid gezien, maar door mijn eigen zakken te maken, streef ik naar gelijkheid van mannen en vrouwen. In ieder geval gelijkheid wat betreft ontwerp en functionaliteit van kleding. Wellicht moeten wij vrouwen een nieuwe campagne beginnen: ‘Zet de patriarchale samenleving de hak. Naai je eigen zak!’