De zabbalīn: overwinnaars op en helden van het vuilnis

Tekst door Maartje Stam, beeld door Bert Slenders

In de straten van Caïro zijn veel vuilnismannen te zien. Ze lopen in iedere wijk van flat naar flat om huisvuil op te halen. Aan het einde van de dag lopen ze rond met enorme plastic vuilniszakken, die ze meesjouwen op hun rug of op hun ezelwagen. Het brengt vragen met zich mee: wie zijn toch deze mensen die het huisvuil ophalen, en wel in zulke proporties? 

Van boeren tot vuilnismannen

Vanaf de jaren 30 zijn deze afvalverzamelaars, ofwel Zabbalīn in het Arabisch, te vinden in de straten van de Caïro. Het waren ooit berooide, koptische boeren, die vanuit twee dorpen uit Opper-Egypte – Deir Tasa en el-Badâri – naar de Egyptische hoofdstad emigreerden in de hoop op een beter bestaan. Hun startpositie was slecht: ze hadden geen rooie cent en dus geen poot om op te staan tijdens onderhandelingen met potentiële werkgevers. Ze gingen ermee akkoord het werk van de destijds islamitische vuilnismannen (Wāhiya) over te nemen en stemden toe dat ze hier een vergoeding voor zouden krijgen. Het opgehaalde vuilnis was (en is tot vandaag de dag) hun verdienmodel: ze recycleden het vuil en verkochten alles wat nog bruikbaar was door. Daarbij moesten de Zabbalīn extra geld betalen aan de Wāhiya wanneer zij in een rijkere buurt werkten met waardevol vuil. De sociaaleconomische status van deze vuilnismannen is genuanceerder dan je zou verwachten. Het vak wordt binnen families overgebracht: zo wordt het ophalen van het afval doorgegeven van vader op zoon, en het recyclen ervan van moeder op dochter. 

Het vuil wordt door de Zabbalīn meegenomen naar de verste uiteinden van de hoofdstad: Garbage City, ook bekend als Mokattam. Dit is de bekendste wijk waar het afval wordt gelost, gerecycled en weer wordt doorverkocht. Deze wijk is voor de Zabbalīn een economisch haardvuur. Tegelijkertijd is het ook hun woonwijk en het graasgebied voor hun varkens. Er zijn maar weinig plekken in Egypte waar varkens in zulke grote aantallen aanwezig zijn, aangezien de meerderheid van de Egyptische bevolking islamitisch is en varkens als onrein ziet. Deze varkens hebben verschillende functies. Ten eerste eten ze al het organische afval op en dragen ze zo een steentje bij in het recyclingproces. Ten tweede zijn de varkens een extra inkomstenbron voor de Zabbalīn. Hun ontlasting wordt verkocht als meststof, en het varkensvlees wordt verkocht en geconsumeerd door voornamelijk toeristen in Egypte. 

De combinatie van varkens en vuilnis in de straten maakt het wonen in deze wijk geen luxe. Bovendien staat de wijk erom bekend (goede) infrastructuur voor water, riolering en elektriciteit te missen. Als gevolg daarvan kijken behoorlijk wat Egyptenaren neer op de inwoners van de wijk. Maar is dit terecht, wanneer de Zabbalīn een enorme dienstverlening aan de stad leveren? De stad met 20 miljoen inwoners brengt miljoenen kilo’s huisafval met zich mee. Dit vereist dan ook een gepast recyclesysteem. De mannen halen elke dag tot 9000 ton aan producten op, waarna de vrouwen circa 450 kilo per dag met hun blote handen recyclen. Het recyclingpercentage bereikt zo een ongeëvenaard gehalte van 80%.

Modernisering en haar problemen

Vanaf de administratie van Mubarak (1981-2011) werden de Zabbalīn geconfronteerd met verschillende moeilijkheden. Deze regering had besloten het afvalsysteem te hervormen. In 1983 werden er twee agentschappen opgericht in Caïro, met als doel het afvalsysteem te moderniseren. Hun eerste daad was het verplichten van de Zabbalīn om bedrijven op te richten en vergunningen te kopen om hun werk te kunnen voortzetten. Vervolgens openden zij een afvalinzamelingsmarkt voor particuliere, externe bedrijven. Ook hoorden bij dit moderne afvalsysteem nieuwe vuilnisbakken en vuilniswagens. Deze vuilniswagens waren echter alleen betaalbaar voor de meest welvarende vuilnismannen, en die waren schaars in Garbage City. Uiteindelijk werd in 2002/2003 door vijf buitenlandse bedrijven een contract ondertekend om dit werk voor vijftien jaar op zich te nemen. Zo werden de stromen van afval eigendom van deze internationale bedrijven. 

Daarnaast verdween ook de tweede inkomstenbron van de Zabbalīn: het vlees en de mest van de varkens. In 2009 was er een pandemie vanwege de H1N1-griep, beter bekend als de Mexicaanse griep. Uit angst voor mogelijke verspreiding heeft het toenmalige Egyptische Ministerie van Landbouw in april 2009 alle varkens geruimd. 

De strijd om het recht op afval

De Zabbalīn werden in de Egyptische maatschappij amper gehoord of gezien. Maar nu er nood aan de man kwam, moesten de inwoners van Mukattem hun stem wel verheffen om hun levensonderhoud te waarborgen. Ze kregen steun van de inwoners uit Caïro, aangezien de prijs voor het dumpen van afval in de stad was gestegen door de komst van buitenlandse bedrijven. Daarbij moesten de inwoners gebruik gaan maken van straatcontainers, in plaats van dat hun afval voor de deur werd opgehaald. Er waren dan ook blije reacties toen bekend werd dat drie van de vijf bedrijven het contract vroegtijdig stopten. Dit gebeurde omdat het ophaalsysteem van het afval in Caïro technisch gecompliceerder bleek dan de internationale bedrijven in eerste instantie hadden gedacht. Doordat het zo stroef verliep, werden boetes een vast onderdeel van hun boekhouding. Toen de werknemers van de buitenlandse bedrijven vervolgens staakten, werd de urgentie van de Zabbalīn extra duidelijk: de straten werden zelf een vuilnisbelt en dit ging ten koste van de levensstandaard. De afvalverwerking vereiste kennis waarover de buitenlandse bedrijven niet beschikten, maar de Zabbalīn wel.

De poging tot modernisering van het afvalsysteem, met technieken uit het westen, bracht kritiek. Dit, in combinatie met de negatieve gevolgen voor het publieke welzijn en de manier waarop de overheid omging met de Zabbalīn, zorgde voor een groeiend bewustzijn bij de inwoners van Caïro. Het staken, onderhandelen en protesteren nam toe, wat de Zabbalīn uiteindelijk ten goede kwam. In 2010 werden informele vuilnismannen onderdeel van het officiële afvalbeheerplan van Caïro. 

De kennis, vastberadenheid, strijdlust en ook de steun van de mede-inwoners van Caïro hebben ervoor gezorgd dat de Zabbalīn eindelijk hun verdiende erkenning kregen. Hun sociaaleconomische positie heeft de afgelopen decennia heel wat tegenslagen gehad, maar ze zijn terug, net zoals de orde in het afvalsysteem.